Ο Εμμανουήλ Παπάς (1772-1821) ξεκίνησε από τη Δοβίστα (Σημερινό  Εμμανουήλ Παπά) με πολύ λίγες γραμματικές γνώσεις, όπως φαίνεται από τις ιδιόχειρες σημειώσεις του καθώς και με λίγα χρηματικά μέσα, όπως όλοι γενικά οι Έλληνες της εποχής.  Ίσως η πρώτη αρχή να ήταν το μπακάλικο της Δοβίστας που είχε αγοράσει ο αδελφός του Γιωργάκης Οικονόμου. Ευφυής όμως και τολμηρός δεν άργησε αρχίζοντας από μικρέμπορος να εξελιχθεί σε μεγαλέμπορο των Σερρών, με καταστήματα στην Κων/πολη και στη Βιέννη, ν’ αποκτήσει σημαντική περιουσία, κινητή και ακίνητη, πάνω από 300.000 τάλιρα, να γίνει δανειστής των Τούρκων αγάδων και μπέηδων της περιοχής, να συνάψει στενές σχέσεις μαζί τους και να τους επηρεάζει πολύ, προ πάντων τον πανίσχυρο τοπάρχη Ισμαήλ μπέη, που ήταν στη Μακεδονία ο αντίποδας του Αλή πασά της Ηπείρου. 

        Με την θερμή υποστήριξη και προστασία του Παπά πολλά ωφελήθηκε η ελληνική κοινότητα των Σερρών. Μετά  το θάνατο του Ισμαήλ (1814) ο σπάταλος και άσωτος γιος του, αλλά γενναίος πολεμιστής, Γιουσούφ μπέης δημιούργησε τόσο μεγάλα χρέη, 40.000 μαχμουτιέδες (1 περίπου εκατομμύριο χρυσές δραχμές) ώστε ήταν αδύνατο να τα ξεπληρώσει. Όταν ο Παπάς ζήτησε με επιμονή να του ξοφλήσει μέρος τουλάχιστον του δανείου, ο Γιουσούφ του έδωσε μόνο το μισό του χρέος και τον απείλησε ότι θα τον σκοτώσει. Τότε ο Παπάς αναγκάστηκε, τον Οκτώβριο του 1817, να φύγει κρυφά στην Κων/πολη, όπως αφηγείται στον μητροπολίτη Σερρών Χρύσανθο, τον οποίο παρακαλεί να προστατεύει την οικογένεια του, κατά τη διάρκεία της απουσίας του, από τις επιβουλές του Γιουσούφ ο οποίος είχε βάλει ανθρώπους να του κάψουν το σπίτι. Φοβάται όμως ο Παπάς να μεταφέρει την οικογένεια του στην Πόλη, μήπως ο Γιουσούφ κατά τη μεταφορά της, βάλει ανθρώπους και σκοτώσουν τα παιδιά του. Λυπάται επίσης που άφησε τους συμπολίτες του χωρίς την προστασία του" Και ο αισχροκερδής διοικητής τώρα θέλει να εύρει τον καιρόν να τους τυραννεί  και να του γυμνώνει επειδή μόνη η νουθεσία και η σκέψης μου εμπόδιζε τας σκευωρίας και τα ενεδρεύματά του". 

        Στην Κων/πολη γνωρίζεται και συνδέεται με τον φιλικό Κωνσταντίνο Παπαδάτο, ο οποίος του κάνει τις προκαταρκτικές κρούσεις για ενδεχόμενη μυησή του στην Φιλική Εταιρεία  στις οποίες ανταποκρίνεται με ενθουσιασμό ο Σερραίος πατριώτης. Εκεί, ύστερα από 2 χρόνια, στις 21 Δεκεμβρίου του 1819, σε ηλικία 47 χρόνων μυείται και με "τα  αφιερωτικό" του προς τον επίσκοπο Σερρών Χρύσανθο υπόσχεται να καταθέσει στο ταμείο της 1.000 γρόσια" ως προοφειλομένην συνδρομή βοηθητική για την δημιουργημένη και μάλλον ήδη ενεργουμένην σχολή της πατρίδος" (όπως συνήθως γινόταν λόγος στα σχετικά έγγραφα της φιλικής εταιρίας), η οποία σχολή λίγες γραμμές παρακάτω αναφέρεται χαρακτηριστικά ως "Σχολή του Πανελληνίου". Ο Παπάς υπόσχεται στο τέλος ότι όταν βεβαιωθεί ότι η σχολή προκόβει, θα συνεισφέρει και άλλα  " το κατά δύναμιν όλην ……. Προς καταρτισμό και βελτίωσιν αυτής"

        Το πιο παλιό έγγραφο που σώζεται είναι ένα μονόφυλλο γεμάτο ορθογραφικά λάθη, με ημερομηνία  1 Μαΐου 1793 στο οποίο ο Εμμανουήλ Παπάς καταγράφει, όπως συνήθιζαν τότε πολλοί Έλληνες, τα ονόματα των 11 παιδιών του κατά σειρά γεννήσεως. Ο Εμμανουήλ Παπάς μέσα σε 22 χρόνια γίνεται ο αρχηγός μιας πολυμελούς, μιας πατριαρχικής οικογένειας, που αποτελείται από 8 αγόρια και 3 κορίτσια ( σχεδόν σε κάθε δύο χρόνια αναλογεί και ένα παιδί )

        Στην Κων/πολη κατορθώνει ο Παπάς να  εισπράξει το χρέος του Γιουσούφ μέσω της Πύλης. Και είναι πολύ πιθανόν ότι μαζί με τον  Κ. Κουμπάρη και τον Γ. Σταματά προχώρησε πολύ στη μύηση και άλλων μελών στην Κων/πολη, και στην είσπραξη αντιστοίχων ποσών, με τα οποία σκόπευε  ο  Υψηλάντης να  οργανώσει  "κάσα" για την χρηματοδότηση του αγώνα. Στα Σέρρας, την απουσία του προσπαθεί να καλύψει ο μεγαλύτερος  γιος του Αθανάσιος, ο οποίος τον αντικαθιστά στις διάφορες εργασίες του και ο οποίος δε θα διστάσει να δανείσει ακόμα και άτοκα στους κατοίκους της ιδιαίτερης πατρίδας του πατέρα του χρήματα που τελικά δεν εισπράχτηκαν ποτέ σε εποχή που κυριολεκτικά οργίαζε η τοκογλυφία.  

Ο Εμμανουήλ Παπάς είχε μέτριο ανάστημα. Το πρόσωπο του στηριγμένο σε ένα μακρύ λαιμό, ήταν πράο αλλά γεμάτο ζωή και δραστηριότητα. Ήταν λιγόλογος μιλούσε με μειλιχιότητα και πρόφερε τις λέξεις αργά και καθαρά. Έπαιρνε τον λόγο πάντοτε τελευταίος και επιβάλλονταν με την λογική διατύπωση των γνωμών του. Ο ζήλος του για την απελευθέρωση της Ελλάδας ήταν μεγάλος και η φιλοτιμία του απέραντη.

Δεν υπάρχει κάποια αποτύπωση της φυσιογνωμίας του μεγάλου αυτού τέκνου της Σερραϊκής γης ούτε σε ζωγραφιά, ούτε σε κάποια γκραβούρα της εποχής. Αλλά ούτε και κάποια περιγραφή του. Η μοναδική αναφέρεται από τον Ευάγγελο Στράτη στο βιβλίο του που κυκλοφόρησε στα 1914 και από αυτό δανειζόμαστε τα όσα προηγουμένως αναφέραμε σύμφωνα πάντοτε με όσα γράφει για αυτόν ο Σερραίος λόγιος και ιστορικός.

Στην Κων/πολη ο Εμμανουήλ Παπάς και κατόπιν εντολής του Αλέξανδρου Υψηλάντη, προκειμένου να προετοιμάσει τον ξεσηκωμό των κατοίκων της Μακεδονίας, αγοράζει όπλα και πολεμοφόδια και στις 23 Μαρτίου 1821 τα φορτώνει σε καράβι και αναχωρεί για το Άγιον  Όρος, όπου θεωρούνταν και ο πλέον  " κατάλληλος τόπος"  για  τον  επικείμενο ξεσηκωμό. Το Άγιον  Όρος  θεωρούνταν  - κακώς βέβαια- ως το καταλληλότερο ορμητήριο για την εξέγερση της Μακεδονίας, όχι μόνο γιατί  η χερσόνησος ήταν φυσικά οχυρή, αλλ' ακόμη γιατί οι 3.000 περίπου άνδρες, που μόναζαν στα 20 μοναστήρια και στα 300 περίπου κελιά, σκήτες, καθίσματα και ησυχαστήρια θα μπορούσαν να αποτελέσουν αξιόλογη στρατιά. Το έδαφος παρουσιαζόταν ώριμο για την εξέγερση, γιατί δυο χρόνια τώρα οι μοναχοί είχαν υποφέρει πολλά από τις αυθαιρεσίες και αργυρολογίες του Τούρκου διοικητή. Έπειτα ορισμένοι φαίνεται ότι είχαν μυηθεί στη Φιλική Εταιρία. Στην πραγματικότητα όμως ούτε η κατάλληλη προετοιμασία είχε γίνει ούτε και οι επαναστατικές ιδέες συμβιβάζονταν με τον ιδεολογικό κόσμο των μοναχών και με το αγιορείτικο καθεστώς.

	Το Λάβαρο των Μακεδονικών δυνάμεων της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, που υψώθηκε στη μάχη της Ρεντίνας, στις 17 Ιουνίου1821, στη Μακεδονία υπό την αρχηγία του Αρχιστράτηγου Εμμανουήλ Παπά. Φυλάσσεται στην Ι. Μ. Εσφιγμένου στο Άγιον Όρος

        Ο Εμμανουήλ Παπάς αποβιβάζεται στη Μονή Εσφιγμένου και αμέσως δίνει το έναυσμα της επανάστασής. Στις 2 Ιουνίου οι δυνάμεις προελαύνουν προς την Θεσσαλονίκη αλλά στην ουσία πρόκειται για ένα "ρέμπελο ασκέρι" που δεν μπορεί να προχωρήσει χωρίς ενισχύσεις, πολεμοφόδια και το κυριότερο, ηγεσία. Γι' αυτό και η επανάσταση στη Χαλκιδική θα συρρικνωθεί γρήγορα και οι επαναστάτες θα περάσουν τεσσεράμισι μήνες αποκλεισμένοι στις δυο χερσονήσους. Είναι η εποχή που ο Δημήτριος Υψηλάντης ονομάζει τον Παπά "πληρεξούσιο αρχηγό και διοικητή των στρατιωτικών δυνάμεων του Αγίου Όρους της Κασσάνδρας και της Θεσσαλονίκης". Αλλά το επαναστατικό κίνημα του Εμμανουήλ Παπά όπου να ναι φτάνει στο τέλος του. Η πτώση της Κασσάνδρας και "η αντιδραστική στάση" των μοναχών κάνουν την κατάσταση απελπιστική, ενώ άγριος, αποφασιστικός και ακάθεκτος εισβάλει ο Μεχμέτ Εμίν πασάς της Θεσσαλονίκης καταστρέφοντας, καίγοντας, σφάζοντας και ισοπεδώνοντας τα πάντα.

        Και τότε ο Εμμανουήλ Παπάς θα αναγκαστεί να εγκαταλείψει την μονή Εσφιγμένου, να μπει σ΄ ένα καράβι και να πάρει την κατεύθυνση για Ύδρα, έχοντας μαζί του, το μικρό του γιο τον Γιαννάκη καθώς και το προσωπικό του αρχείο. Όμως οι μέχρι τότε κακουχίες, η κούραση αλλά και η απογοήτευση είχαν φθείρει την υγεία του Σερραίου επαναστάτη, με αποτέλεσμα να πάθει καρδιακή προσβολή και να πεθάνει πριν το καράβι φθάσει στην Ύδρα, στην οποία και  θάφτηκε το σώμα του στις 5 Δεκεμβρίου 1821 με τιμές στρατηγού. Στις 17/5/66 τα οστά του μεταφέρθηκαν στα Σέρρας και τοποθετήθηκαν στη βάση του ανδριάντα του ήρωα, που κοσμεί την κεντρική πλατεία Ελευθερίας. Από τα παιδιά του ο Αθανάσιος αιχμαλωτίστηκε από τους Τούρκους και αποκεφαλίστηκε στην Χαλκίδα (1826), ο Ιωάννης σκοτώθηκε στο Νεόκαστρο ( 1825) και ο Νικόλαος στην Αττική. 

Η κατοικία του Εμμανουήλ Παπά

Τα παιδιά του

Ο Εμμ. Παπάς είχε έντεκα παιδιά (8 αγόρια και 3 θυγατέρες). Παραθέτουμε τα ονόματά τους, έτσι όπως αυτά αναφέρονται από τον ίδιο μαζί με την ημερομηνία γέννησης τους στο προσωπικό του αρχείο:

1. Αθανασάκης (25 Αυγούστου 1794) - Αποκεφαλίστηκε στη Χαλκίδα.

2. Αναστασάκης (13 Ιουνίου 1796) - Αγωνίστηκε στην άμυνα του Μεσολογγίου

3. Γιαννάκης (29 Σεπτεμβρίου 1798) - Σκοτώθηκε με τον Παπαφλέσσα στο Μανιάκι

4. Νεραντζή (13 Απριλίου 1801)

5. Νικολάκης (7 Μαρτίου 1803) - Σκοτώθηκε στο Καματερό Αττικής πολεμώντας με αρχηγό τον Γ. Καραϊσκάκη

6. Μιχαήλος (24 Μαίου 1805)

7. Γιώργης (25 Αυγούστου 1807)

8. Ελένη (19 Μαίου 1809)

9. Αλέξανδρος (23 Οκτωβρίου 1811)

10. Ευφροσύνη (23 Οκτωβρίου 1813)

11. Κωστάκης (26 Αυγούστου 1816)

ΘΟΥΡΙΟΝ ΕΜΜ. ΠΑΠΑ

Το 1965 ο Σερραίος μουσικός Χρήστος Σταματίου μελοποιεί το "Θούριο του Εμμανουήλ Παπά" του επίσης Σερραίου λογίου Αναστασίου Γαλδέμη που τραγουδήθηκε ουσιαστικά στην πόλη μέχρι τη δεκαετία του 1970 ιδιαίτερα σε εθνικές επετείους και τις συναυλίες του ΟΡΦΕΑ.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΊΑ:

* Τα στοιχεία για τον Εμμ. Παπά καθώς και τα ονόματα των παιδιών του είναι από το βιβλίο του καθηγητή της Ιστορίας Αποστόλου Ε. Βακαλόπουλου: 

  "Εμμανουήλ Παπάς - "Αρχηγός και υπερασπιστής της Μακεδονίας" - Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΤΟΥ", 

  έκδοση: "Ίδρυμα μελετών χερσονήσου του Αίμου" Θεσσαλονίκη 1981.

* Εικονογραφημένη ιστορία των Σερρών τόμος Α΄, Βασίλη  Ι. Τζανακάρη , Σέρρας 1991 

* 40 Τραγούδια της πόλης των Σερρών, Γιώργου Αγγειοπλάστη,   Σέρρας 1994             

Αβραμίδου Χαρίκλεια

Αθανασιάδης Αθανάσιος

athanasiadi@sch.gr