Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης στη ζωή μας

Η έντυπη γνώση (βιβλία εφημερίδες, περιοδικά) ήταν ιστορικά το πρώτο μέσο μαζικής ενημέρωσης και ήταν στενά συνδεμένη με την εκπαίδευση.  Η έντυπη πληροφόρηση είναι ακόμα και σήμερα αυτή που θεωρείται πως οδηγεί περισσότερο στη μόρφωση.

Το ραδιόφωνο ήταν το δεύτερο μέσο μαζικής ενημέρωσης που επινόησε ο άνθρωπος και για πολλές δεκαετίες «μάγεψε» το κοινό. Η τηλεόραση όμως είναι αυτή που επέφερε τεράστιες αλλαγές όσο και προβλήματα στην ενημέρωση. Ένα άλλο μέσο μαζικής ενημέρωσης που τείνει να υποσκελίσει τα υπόλοιπα είναι οι υπολογιστές και όλες οι εφαρμογές της τεχνολογίας τους. Όλα τα παραπάνω έχουν αδυναμίες ως μέσα επικοινωνίας και μάθησης. Το ιδανικό θα ήταν να έχουν οι άνθρωποι τη σύνεση και την ωριμότητα να τα χρησιμοποιούν με μέτρο ώστε να αλληλοσυμπληρώνονται και να ωφελούν. Ιδίως τα παιδιά είναι εκτεθειμένα σε μια ποικιλία μέσων επικοινωνίας και δεν ικανοποιούνται με το διάβασμα όσο άλλοτε. Η μόρφωση όμως είναι απαραίτητη στη σύγχρονη κοινωνία και τα νέα μέσα επικοινωνίας δεν μπορούν ν’ αντικαταστήσουν την ανάγνωση και τη γραφή. Η μάθηση είναι αδύνατη χωρίς ενεργό συμμετοχή και χωρίς πνευματική προσπάθεια. Ο πατέρας ενός μαθητή μας, ενθουσιασμένος από τις «επιδόσεις» του γιου του στα παιχνίδια στον υπολογιστή και στην αντιγραφή κειμένων, μας ρώτησε εναγωνίως αν υπάρχουν δισκέτες που να περιέχουν την ύλη των μαθημάτων, ώστε να τις «αφομοιώσει» (!) το παιδί του και να πετύχει στις εξετάσεις!

Επιδράσεις της τηλεόρασης

Από την τηλεόραση επηρεάζεται εύκολα η συμπεριφορά των παιδιών. Συχνά θεωρούν διάσημους τηλεοπτικούς ήρωες ή τραγουδιστές που πρωταγωνιστούν σε video-clips ως παραδείγματα για μίμηση. Δυστυχώς είναι σπάνια η παρακολούθηση θετικής κοινωνικής συμπεριφοράς και συχνότερη η παρακολούθηση αντικοινωνικής συμπεριφοράς (βία, σεξ, σαδομαζοχισμός, ακραίες καταστάσεις). Ακόμη και τα παιδικά προγράμματα και τα κινούμενα σχέδια περιέχουν βία και προβάλλουν μια ανταγωνιστική και προκλητική συμπεριφορά. Η τηλεοπτική βία (όπως και η βία στις κινηματογραφικές ταινίες ή στα video-games) κάνει τα παιδιά πιο ανεκτικά στην επιθετικότητα άλλων παιδιών, λιγότερο συναισθηματικά και λιγότερο αρνητικά απέναντι στη βία.

Η τηλεόραση επηρεάζει όλους μας και ως καταναλωτές. Προβάλλει έναν τρόπο ζωής όπου κυριαρχούν τα πολυτελή αυτοκίνητα, οι πισίνες και τα χιλιάδες προϊόντα, που θεωρούνται απαραίτητα για την καθημερινή μας ζωή. Οι διαφημίσεις είναι υπερβολικά ελκυστικές, με πολλή, γρήγορη και επαναλαμβανόμενη δράση, με ωραία μουσική και όμορφα πρόσωπα. Όσο μεγαλύτερη επαφή έχουμε με την τηλεόραση, τόσο μεγαλώνουν οι υλιστικές απαιτήσεις μας.

Στα Μ.Μ.Ε. προβάλλονται συχνά διαστρεβλωμένοι οι ρόλοι των φύλων. Οι γυναίκες παρουσιάζονται ως αδύναμες, αλλά ελκυστικές συνοδοί δυναμικών και επιτυχημένων ανδρών. Οι άνδρες πρωταγωνιστούν σε μια μεγάλη ποικιλία ρόλων, ενώ οι γυναίκες, με λίγες εξαιρέσεις, παριστάνουν ερωμένες ή μητέρες. Οι γυναίκες παρουσιάζονται να ενδιαφέρονται περισσότερο για την εμφάνισή τους (μαλλιά, μακιγιάζ, ρούχα κ.ά.) ενώ οι άνδρες για την επιτυχία και τη δράση. Τα στερεότυπα αυτά θα μπορούσαν ν’ αλλάξουν με προσεκτικό σχεδιασμό όχι μόνο στους ρόλους των δυο φύλων αλλά και σε θέματα όπως οι μειονότητες. Με τα κατάλληλα προγράμματα, παιχνίδια και διαφημιστικό υλικό, τα μέλη των φυλετικών μειονοτήτων θα μπορούσαν να μην παρουσιάζονται ως φτωχά και δυστυχισμένα. Τα άτομα με ειδικές ανάγκες να μην είναι κάτι παράξενο και απωθητικό. Η εικόνα άλλων χωρών να είναι ελκυστική ώστε να μειωθεί ο εθνικισμός που δεν οδηγεί πουθενά. Η εκπαίδευση ενός ατόμου δεν περιορίζεται στα εκπαιδευτικά προγράμματα, τα ψυχαγωγικά προγράμματα μπορούν να μορφώσουν επίσης με σωστό τρόπο.

Όλες οι πληροφορίες που διοχετεύονται μέσα από τα Μ.Μ.Ε. πρέπει να γίνονται αντικείμενα συζήτησης, εκτίμησης και αμφισβήτησης. Οι γονείς μπορούν να επηρεάσουν το είδος των κοινωνικών γνώσεων που παίρνουν τα παιδιά από μια εκπομπή σχολιάζοντας, τονίζοντας, φιλτράροντας και εξηγώντας αυτά που συμβαίνουν στην οθόνη. Η συζήτηση βοηθάει στη συγκράτηση πληροφοριών και στη διαμόρφωση ιδεών. Γονείς και παιδιά παρακολουθούν μαζί τηλεόραση ή ταινίες, παίζουν παιχνίδια στον υπολογιστή αλλά σπάνια κάνουν σχόλια.

Τα παιχνίδια και οι υπολογιστές

Τα παιχνίδια στην οθόνη της τηλεόρασης ή στον υπολογιστή παρουσιάζουν έντονη οπτική δράση, πράγμα που ικανοποιεί τους παίκτες και τους διεγείρει να συνεχίζουν το παιχνίδι για πολλή ώρα. Τα παιδιά της γενιάς της τηλεόρασης έχουν μεγάλο ταλέντο σ’ αυτά τα παιχνίδια γιατί έχουν αναπτύξει ανάλογες οπτικές ικανότητες μέσα από την παρακολούθηση της τηλεόρασης, όπως το να παίρνουν γρήγορες πληροφορίες, περισσότερο από τις γενιές που μεγάλωσαν με μέσα επικοινωνίας, όπως ο τύπος και το ραδιόφωνο. Το πιο δραστήριο και πατροπαράδοτο μέσο επικοινωνίας και έκφρασης, ο γραπτός λόγος, δεν διαθέτει τη γοητεία της οπτικής δράσης. Η τηλεόραση διαθέτει αρκετή δράση και δυναμισμό, αλλά δεν μπορεί να δεχτεί την επέμβαση του τηλεθεατή. Τα παιχνίδια στην οθόνη είναι το πρώτο μέσο επικοινωνίας που συνδυάζει την οπτική δράση με τη συμμετοχή του χειριστή τους. Αυτός είναι και ο λόγος που κερδίζουν έδαφος και όσοι τα αποκτήσουν βλέπουν λιγότερο τηλεόραση.

Κάποιοι ψυχολόγοι ισχυρίζονται πως αυτό που έλκει τα παιδιά είναι η δράση και όχι η βία. Τότε γιατί οι κατασκευαστές δεν χρησιμοποιούν άλλα θέματα, μη βίαια, χωρίς να μειώσουν τη δράση και το ενδιαφέρον;

Τα παιχνίδια βασίζονται στην ύπαρξη επιπέδων δυσκολίας. Η μετακίνηση σε κάθε καινούργιο επίπεδο αποτελεί πρόκληση και δίνει στον παίκτη την ικανοποίηση της προόδου. Υπάρχει δηλαδή μεγάλη ποικιλία και δράση. Παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες δείχνουν ενδιαφέρον για τα video-games και έχουν τις ίδιες επιδόσεις με τους «καλούς μαθητές». Όλα τα παραπάνω δημιουργούν μια μεγάλης διάρκειας έλξη για τη βελτίωση του σκορ, δηλαδή εθισμό. Μέσα από τα παιχνίδια ίσως θα ήταν χρήσιμο να μάθουμε πώς να κάνουμε πιο εθιστικές άλλες μεθόδους μάθησης σχετικές πάντα με το σχολείο και την εκπαίδευση.

Το κύκλωμα ενός computer στη δεκαετία του ’60 κόστιζε εκατοντάδες χιλιάδες δολάρια και χρειαζόταν πάρα πολύ χώρο για να εγκατασταθεί. Σήμερα στα περισσότερα σχολεία στην Ελλάδα υπάρχουν υπολογιστές, όπως και σε επιχειρήσεις και γραφεία. Ακόμη και στα σπίτια ο υπολογιστής τείνει να πάρει τη θέση που είχε μέχρι σήμερα η τηλεόραση. Αντίθετα με τον έντυπο λόγο, το ραδιόφωνο διαθέτει ακουστική δυναμική, με ζωντανό ήχο. Η τηλεόραση και ο κινηματογράφος έχουν επιπρόσθετα την οπτική δυναμική. Το κομπιούτερ προσφέρει και κάτι παραπάνω: προκαλεί αλληλεπιδράσεις και προγραμματίζεται. Ο χειριστής του επηρεάζει αυτά που συμβαίνουν στην οθόνη και οι απαντήσεις καθορίζουν την επόμενη κίνησή του. Με τον προγραμματισμό χρησιμοποιεί τον υπολογιστή ως εργαλείο και του δίνει εντολές τι να κάνει χρησιμοποιώντας μια γλώσσα που την καταλαβαίνει. «Η τηλεόραση κάνει ό,τι θέλει. Το κομπιούτερ κάνει ότι θέλεις εσύ».

Τα αρχικά εκπαιδευτικά προγράμματα περιλάμβαναν ασκήσεις με ερωτήσεις και απαντήσεις. Το κομπιούτερ θέτει το πρόβλημα, ο μαθητής απαντά κι έπειτα τον πληροφορεί αν απάντησε σωστά ή όχι. Αυτά τα προγράμματα εξασκούν τις ικανότητες που ήδη υπάρχουν και δεν διδάσκουν κάτι καινούργιο. Δεν μπορούν ν’ αντικαταστήσουν δηλαδή την παραδοσιακή διδασκαλία με τις υποδείξεις του δασκάλου σε συνδυασμό με τις πληροφορίες του βιβλίου. Μιμούνται τις μεθόδους των βιβλίων με ασκήσεις κι έχουν το πλεονέκτημα της εξατομίκευσης των ερωτήσεων ανάλογα με το επίπεδο του μαθητή, επίσης έχουν άμεση ανταπόκριση στις απαντήσεις του μαθητή και είναι εντελώς απρόσωπα. Το λάθος είναι κάτι που μπορείς να το διορθώσεις άμεσα, χωρίς να το μάθει κανείς.

Επίσης σε μαθήματα όπως η Φυσική, Χημεία, Μαθηματικά, Βιολογία και Γεωγραφία ο συνδυασμός υπολογιστών, εργαστηρίου και βιβλίων έχει καλύτερα αποτελέσματα από τη χρησιμοποίηση ενός μόνο από τα παραπάνω.

Οι υπολογιστές είναι χρήσιμοι και στη λεκτική διαδικασία στη διαδικασία, γραψίματος με το πληκτρολόγιο. Έχουν μεγάλη διαφορά από τη γραφομηχανή γιατί γίνονται αλλαγές και μετακινήσεις λέξεων και παραγράφων με ηλεκτρονικό τρόπο και ελάχιστη προσπάθεια. Αλλάζει τη μορφή της σελίδας, προσθέτεις, παρενθέσεις, υπογραμμίσεις, εικόνες. Όλα αυτά χωρίς να ξαναγράψεις το κείμενο. Αυτές οι διευκολύνσεις οδηγούν στη βελτίωση της ποιότητας του γραψίματος ενηλίκων και παιδιών. Ενδιαφέρονται για την ορθογραφία, για τη βελτίωση της μορφής της σελίδας. Το γράψιμο γίνεται ανώδυνο ακόμη και σε άτομα που δεν έχουν καλή σχέση με το γραπτό λόγο και δεν θα ξαναδιάβαζαν τα γραπτά τους για να τα διορθώσουν. Η διόρθωση πιθανό είναι συχνότερη στις μεγαλύτερες ηλικίες ή όταν τα παιδιά εργάζονται σε ομάδες. Όταν ο καθένας όμως έχει τον προσωπικό του υπολογιστή απομονώνεται και σταματά κάθε συνεργασία.

Συμπερασματικά οι υπολογιστές και η τηλεόραση μπορούν να βοηθήσουν στη μετάδοση πληροφοριών στην εκπαίδευση με την επίβλέψη γονέων και καθηγητών. Ο διάλογος, η ανθρώπινη επαφή, η ενθάρρυνση των παιδιών να διαβάζουν και βιβλία θα φέρει την πολυπόθητη εξισορρόπηση. Το διάβασμα κεντρίζει τη φαντασία περισσότερο από την οθόνη, γιατί αφήνει οπτικά κενά στον αναγνώστη, που πρέπει να καλυφθούν με τη φαντασία. Με τη διαδικασία της ανάγνωσης μπαίνουν σε κίνηση σύνθετες διανοητικές λειτουργίες. Μέσα απ’ αυτές ελευθερώνεται δημιουργικά το πνεύμα. Ο αναγνώστης πρέπει να συγκεντρωθεί πολύ περισσότερο από τον τηλεθεατή ο οποίος δέχεται παθητικά δυνατά οπτικοακουστικά ερεθίσματα, παρασύρεται σ’ αυτό το ρυθμό και δεν κλείνει εύκολα τη συσκευή. Το διάβασμα ελέγχεται και δεν γίνεται εθισμός ή απομόνωση, φαινόμενα που παρατηρούνται σε τηλεθεατές και χειριστές ηλεκτρονικών υπολογιστών.

Καλαθά  Άννα

Φιλόλογος