Τηλεπικοινωνίες των Αρχαίων Ελλήνων

Σε μια εποχή σαν τη σημερινή, κατά την οποία οι τηλεπικοινωνίες είναι κάτι το αυτονόητο, το καθημερινό στη ζωή μας, η ενασχόληση με τις τηλεπικοινωνίες των αρχαίων Ελλήνων μοιάζει είτε με χάσιμο χρόνο είτε με παρωχημένο πεδίο έρευνας μια που δεν γνώριζαν τότε το τηλέφωνο. Ή μήπως το γνώριζαν; Μήπως είχαν αναπτύξει τις οπτικές τηλεπικοινωνίες και είχαν εφεύρει το πρωταρχικό σύστημα μορς; Χρησιμοποιούσαν μηχανισμούς και όργανα τηλεπικοινωνίας; Η απάντηση είναι καταφατική. Γνώριζαν και μάλιστα πολλούς τρόπους και μεθόδους τηλεπικοινωνιών, μερικοί των οποίων είναι πρόγονοι σημερινών τηλεπικοινωνιακών συστημάτων. Ο καθένας από εμάς απορεί μπροστά στην εφευρετικότητα, την αμεσότητα και την ικανότητα αυτών των συστημάτων. Οι τηλεπικοινωνίες των αρχαίων Ελλήνων αποτέλεσαν τις βάσεις της σημερινής εξέλιξης στον τομέα αυτό και προκαλούν τον θαυμαστό μας.

Κατανοώντας εξάλλου και μαθαίνοντας το παρελθόν μας σκιαγραφούμε το μέλλον και την πορεία μας σ’ αυτό.

Διάφορες τεχνικές μηνυμάτων

Αν μελετήσει κάποιος τις τεχνικές, τα μέσα και τους τρόπους επικοινωνίας κατά την αρχαιότητα, απορεί και θαυμάζει για τη φαντασία που ανέπτυξαν αρκετοί λαοί, και ειδικότερα οι Έλληνες, στο θέμα της από μακριά επικοινωνίας, δηλαδή της τηλε-επικοινωνίας. Θα εκπλαγεί μάλιστα όταν διαπιστώσει ότι αρκετές μέθοδοι επικοινωνίας που χρησιμοποιούνταν έως χθες ή χρησιμοποιούνται ακόμη και σήμερα, δεν είναι  τίποτε άλλα παρά βελτιώσεις παλαιότερων μεθόδων τηλεπικοινωνίας με την προσθήκη κάποιων μηχανικών μέσων.

Μας ενδιαφέρει κυρίως η επικοινωνία που λαβαίνει χώρα ανάμεσα σε ανθρώπους ή ομάδες που βρίσκονται σε μεγάλη απόσταση μεταξύ τους.

Τα αρχαία συστήματα τηλεπικοινωνιών χρησιμοποιούνταν κυρίως και κατ’ εξοχήν για τις επίσημες κρατικές υποθέσεις, χωρίς να αποκλείεται όμως και η τηλεπικοινωνία ανάμεσα σε ιδιώτες οι οποίοι μπορούσαν να καλύψουν το κόστος είτε έφιππου αγγελιοφόρου είτε κάποιου που μετέφερε ένα μήνυμα, εφόσον αυτός έτσι ή αλλιώς διέσχιζε κάποια συγκεκριμένη απόσταση με πλοίο ή με καραβάνι ή με οποιοδήποτε άλλο τρόπο.

Οι αρχαίες τηλεπικοινωνίες αποτελούν μια πολύ γλαφυρή πτυχή της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας, που πολλά έχει να μας διδάξει εάν μάλιστα σκεφτούμε πόσο σοβαρή και επιτακτική ήταν η ανάγκη για γρήγορη, μυστική και πλήρη ενημέρωση αντιλαμβανόμαστε την τεράστια σημασία που είχαν οι αρχαίες τηλεπικοινωνίες κάθε μορφής.

Ας δούμε λοιπόν μερικές τεχνικές και τεχνάσματα επικοινωνίας που χρησιμοποιήθηκαν για να καλύψουν αυτή τη μεγάλη ανάγκη.

Αγγελιοφόροι, πεζοί και έφιπποι

Η πρώτη και πανάρχαια μέθοδος μετάδοσης πληροφοριών και μηνυμάτων στηρίχθηκε στη δύναμη των ανθρώπινων άκρων να διασχίζουν τις αποστάσεις όσο το δυνατόν συντομότερα. Στους Έλληνες πασίγνωστος είναι ο μαραθωνοδρόμος μας Φιλιππίδης, που μετέφερε στην Αθήνα το μήνυμα της νίκης στο Μαραθώνα το 490 π.χ. από μια απόσταση 39 χιλιομέτρων την οποία διέσχισε χωρίς να σταματήσει, και ο οποίος, αφού αναφώνησε το γνωστό «νενικήκαμεν», άφησε την τελευταία του πνοή.

Υπήρχαν αρκετοί, των οποίων τα ονόματα δεν έχουν διασωθεί, γενικά ονομαζόμενοι ημεροδρόμοι, και από την ονομασία αυτή αντιλαμβανόμαστε ότι δουλειά τους ήταν να διατρέχουν με ταχύτητα αποστάσεις μεταφέροντας διάφορα μηνύματα, κυρίως στρατιωτικά. Και τούτο επειδή στη διάρκεια της ειρήνης τα μηνύματα δεν είχαν την ίδια βαρύτητα με τα αντίστοιχα της πολεμικής περιόδου.

Υπήρχαν και έφιπποι αγγελιοφόροι που με μεγάλη ταχύτητα διέσχιζαν τεράστιες αποστάσεις σε σύντομο χρονικό διάστημα έχοντας μαζί τους πάνω από δυο ή τρία άλογα που τα ίππευαν διαδοχικά ώστε να τα ξεκουράζουν.

Αυτή η μορφή ημεροδρομίας ήταν η αρχική, η πρωτόγονη μορφή μεταφοράς μηνυμάτων, ενώ η τελειοποιημένη μέθοδό της ήταν η δημιουργία σταθμών όπου ο αγγελιοφόρος (ή ταχυδρόμος) άλλαζε άλογα – ακόμη πιο εξελιγμένο είναι το σύστημα κατά το οποίο το μήνυμα μεταφέρεται από σταθμό σε σταθμό, όπου αλλάζουν τόσο τα άλογα όσο και ο καβαλάρης, ένα σύστημα που αναπτύχθηκε πολύ από τους Πέρσες, όπως σημειώνει ο Ηρόδοτος.

«Τίποτα στον κόσμο δεν ταξιδεύει γρηγορότερα απ’ αυτούς τους Πέρσες αγγελιοφόρους. Αυτό το πετύχαιναν με τον εξής τρόπο. Υπάρχουν ιππείς τοποθετημένοι κατά μήκος του δρόμου, ίσοι σε αριθμό με τον αριθμό των ημερών που χρειάζεται το ταξίδι, δηλαδή ένας άνδρας κι ένα άλογο για κάθε μέρα. Τίποτα δεν είναι ικανό να εμποδίσει αυτούς του αγγελιοφόρους να καλύψουν την απόσταση που τους αντιστοιχεί στο συντομότερο δυνατό χρόνο, ούτε το χιόνι, η βροχή, η ζέστη ή το σκοτάδι. Ο πρώτος, στο τέλος του ταξιδιού τους, παραδίδει το μήνυμα στον δεύτερο, αυτός στον τρίτο και ούτω καθ’ εξής, ώσπου να καλυφθεί όλη η απόσταση, όπως στις λαμπαδηφορίες που οργανώνονται προς τιμήν του Ηφαίστου στην Ελλάδα».

Το σύστημα αυτό το διατήρησαν και το ανέπτυξαν ο Αλέξανδρος, οι Επίγονοι που τον διαδέχτηκαν, οι Ρωμαίου, οι Βυζαντινοί και οι μουσουλμάνοι Χαλίφηδες που είχαν κατανοήσει την τεράστια αξία του.

Εδώ αξίζει να θυμηθούμε ότι τα άλογα έγιναν γνωστά στην Ευρώπη, όταν τα έφεραν εδώ οι Αχαιοί γύρω στα 1300 π.χ., ίσως και νωρίτερα. Αυτό σημαίνει ότι από τη μέση ταχύτητα ενός πεζού δρομέα που κυμαίνεται ανάμεσα στα 10-12 χλμ. ανά ώρα στις καλύτερες περιπτώσεις (και φυσικά για λίγες ώρες), περνάμε στο άλογο που καλπάζει (κι αυτό για λίγες ώρες) με μια μέση ταχύτητα 20-25 χιλιόμετρα, ανά ώρα.

Τα ταχυδρομικά περιστέρια

Ως φορείς μηνυμάτων σε μεγάλες αποστάσεις χρησιμοποιήθηκαν επίσης τα περιστέρια από πολύ παλιές εποχές. Η ταχύτητα που αναπτύσσει το περιστέρι είναι πολύ μεγαλύτερη από αυτήν ενός έφιππου αγγελιοφόρου και, επί πλέον, το περιστέρι πετά σε ευθεία γραμμή χωρίς να είναι υποχρεωμένο να ακολουθεί τους στριφογυριστούς δρόμους των ορέων.

Ελάχιστα στοιχεία διαθέτουμε για τη χρήση των περιστεριών στον ελληνικό χώρο. Ωστόσο μας δίνεται η δυνατότητα από όσα στοιχεία διαθέτουμε, να προσδιορίσουμε τον 5ο π.χ. αιώνα ως την περίοδο κατά την οποία όχι απλώς άρχισε να χρησιμοποιείται η μέθοδος των περιστεριών αλλά να εμφανίζεται η πρώτη φιλολογική αναφορά για τη χρήση των περιστεριών ως τηλεπικοινωνιακού μέσου, από την αναφορά του Αιλιανού για τον Ολυμπιονίκη Ταυροσθένη.

Τη «μόδα» των ταχυδρομικών περιστεριών έφεραν στην Ευρώπη οι Σταυροφόροι εντυπωσιασμένοι από τα αποτελέσματα των ταχυδρομικών πτήσεων των περιστεριών. Όμως το σύστημα αυτό και κυρίως στην αρχαιότητα δε γνώρισε ευρεία αποδοχή.

Ο Αιλιανός παραθέτει ένα από τα λίγα στοιχεία που έχουμε για τη χρήση στην Ελλάδα ταχυδρομικών περιστεριών. Στην Ολυμπία το 500 π.χ. διεξήχθησαν Ολυμπιακοί Αγώνες, στους οποίους πήρε μέρος και ο αθλητής Ταυροσθένης από την Αίγινα. Αυτός είχε πάρει μαζί του περιστέρια που έτρεφε νεοσσούς. Μετά τη νίκη του στους αγώνες άφησε το περιστέρι ελεύθερο, αφού έδεσε στο ένα του πόδι μια κόκκινη ταινία, σύμβολο της νίκης του στους αγώνες. Ο Αιλιανός μας λέει ότι το περιστέρι χρειάστηκε μια ώρα  περίπου (με τα σημερινά μέτρα), για να διασχίσει την απόσταση Ολυμπία – Αίγινα και να φέρει την είδηση της νίκης. Ο Ευάγγ. Σταμάτης σημειώνει εν τούτοις ότι σύμφωνα με άλλη παράδοση η πληροφορία της νίκης του Ταυροσθένη μεταδόθηκε με πυρσούς, μέσω φρυκτωριών. Γνωρίζουμε επίσης ότι ο Ανακρέων γύρω στο 500 π.χ. χρησιμοποιούσε κάποιο ταχυδρομικό περιστέρι, στο οποίο αφιέρωσε την 9η ωδή του, ενώ ο Φερεκράτης (Αθήναιου, Δειπνοσοφισταί ΙΧ, μ 395 β) με τη φράση «απέπεμψον αγγέλλοντα τον περιστερόν» αναφέρεται σε γυμνασμένα ταχυδρομικά περιστέρια.

Το περιστέρι θεωρήθηκε περισσότερο σύμβολο ειρήνης και ελπίδας, ένας απόστολος ερωτικών μηνυμάτων και πολύ λιγότερο τουλάχιστον στη χώρα μας – ως ένας φορέας τηλεπικοινωνίας.

Υπάρχουν ακόμα διάφορες άλλες τεχνικές και τεχνάσματα αποστολής μηνυμάτων που μας διασκεδάζουν, αποδεικνύοντας ότι η εφευρετικότητα του ανθρώπου είναι ανεξάντλητη.

Ο ακουστικός τηλέγραφος του Μ. Αλεξάνδρου (Κέρας)

Στην όλη υπόθεση δεν υπάρχει καμιά πρωτοτυπία εκτός ίσως από το μέγεθος του ηχητικού κέρατος που χρησιμοποιήθηκε στις εκστρατείες του Μ. Αλεξάνδρου.

Είναι γνωστό ότι ένα από τα πρωταρχικά (και πρωτόγονα) συστήματα επικοινωνίας υπήρξε η ανταλλαγή ήχων, άλλοτε απλοϊκών, άλλοτε σύνθετων. Η ανταλλαγή μηνυμάτων με το πασίγνωστο αφρικανικό ταμ-ταμ είναι μια από τις πιο δημοφιλές μεθόδους επικοινωνίας, γνωστή σ’ όλο τον κόσμο.

Ο ακουστικός τηλέγραφος του Αλέξανδρους αποτελούνταν από ένα τρίποδο ύψους περίπου τεσσάρων μέτρων, ενωμένο στην κορυφή, από την οποία ξεκινούσε ένα σχοινί που κρατούσε ένα στρογγυλό ηχητικό κέρας μεγάλου μεγέθους. Η  ανάρτηση ήταν τέτοια που επέτρεπε την κυκλική περιστροφή του κέρατος ώστε τη σήμα να πηγαίνει προς όλες τις κατευθύνσεις. Οι πληροφορίες αναφέρονται στην Αλεξάνδρου ανάβαση του Αρριανού.

Οπτικά σήματα με φωτιά

Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο η φωτιά, το φως, έπαιξε σπουδαίο ρόλο στην εξέλιξη των φωτεινών σημάτων και του οπτικού τηλέγραφου, όχι μόνο κατά τη διάρκεια των πολεμικών επιχειρήσεων, όσο κυρίως κατά το διάστημα της ειρήνης, όταν τα νέα και οι διαταγές των αρχόντων έπρεπε να φτάσουν το συντομότερο δυνατό στον προορισμό τους. Κυρίως αυτό αφορούσε τις αυτοκρατορίες, των οποίων οι αχανείς εκτάσεις έκαναν πολύ δύσκολη τη σχετικά γρήγορη ενημέρωση. Γιατί, αν στη διάρκεια του πολέμου τα φωτεινά σήματα έπαιζαν σημαντικό ρόλο, μπορούσαν όμως να αλλοιωθούν και αν γίνουν παγίδα για τον ίδιο τον αποστολέα, στη διάρκεια της ειρήνης τα διατάγματα της κεντρικής διοίκησης, τα νέα, οι αποφάσεις, οι νόμοι έπρεπε να γίνονται γνωστοί γρήγορα. Αλλά και αντίστροφα έπρεπε το Κέντρο να ενημερωθεί ταχύτητα για όσα συνέβαιναν στην περιφέρεια.

Εκμαγείο με οπτικά σήματα με χρήση φωτιάς όπως μας τα περιγράφουν ο Όμηρος στην  Ιλιάδα (Σ 209-213) και ο Αισχύλος στο έργο Αγαμέμνων (Σ 282-283)

Πέρα από αυτές τις κρατικές υποθέσεις, τα οπτικά σήματα διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο σε πολλά γεγονότα της καθημερινής ζωής, αφού αναπαράγουν πληροφορίες για μια τεράστια ποικιλία από αυτά π.χ. η Μήδεια υψώνοντας αναμμένο πυρσό ειδοποίησε τους Αργοναύτες να σπεύσουν στην Κολχίδα, με πυρσό ειδοποιείται ο Αγαμέμνων για την είσοδο του Δουρείου Ίππου στην Τροία από τον Σίνωνα, και με πυρσό που σήκωσε ο ίδιος προς τον ελληνικό στόλο στην Τένεδο, του έδωσε το σήμα της επιστροφής και κατάληψης της ανοχύρωτης πολιτείας.

Αναφέρουμε ενδεικτικά τα λόγια του Πεισέταιρου προς το σύντροφό του Ευελπίδη στην κωμωδία του Αριστοφάνη «Όρνιθες»: «βάλε βάρδιες, έχε παραχωμένη τη φωτιά» δηλαδή να φροντίζει να διατηρεί παραχωμένα τα αναμμένα κάρβουνα, για να τα χρησιμοποιεί – αν χρειαστεί – στις φρυκτωρίες, τον νυχτερινό οπτικό τηλέγραφο των αρχαίων.

Στη διάρκεια του πολέμου πολλά συνέβαιναν με τις φωτιές: φωτεινά σήματα, απλά ή πολλαπλά, καπνοί έντονοι ή απλές στήλες καπνού, φωτιές παραπλανητικές, φωτιές με λάθος μήνυμα.

Επίσης για παραπλάνηση συνεννοήσεις και παρανοήσεις, συνέβαλαν σ’ ένα σύστημα φωτεινών σημάτων που σε πολλά μέρη χρησιμοποιείται έως τις μέρες μας. Για την αναμετάδοση των σημάτων αυτών ήσαν απαραίτητα ειδικά κτίσματα, οι φρυκτωρίες, κτισμένα σε υπερυψωμένα εδαφικά σημεία ώστε να φαίνονται καλά. Πολλοί αρχαίοι συγγραφείς δίνουν πλήθος στοιχείων για όλες αυτές τις τακτικές χρήσεις της φωτιάς από τους αρχαίους έλληνες, τόσο της κλασικής όσο και της ελληνιστικής περιόδου (Ηρόδοτος, Θουκυδίδης, Διόδωρος, Παυσανίας, Αρριανός, Πολύαινος και άλλοι).

Πολλά από τα φωτεινά σήματα ανταλλάσσονται τη νύχτα στη θάλασσα μεταξύ των πλοίων, ή μεταξύ πλοίων και ξηράς, και γενικά πρέπει να σημειωθεί ότι τα περισσότερα από αυτά αντιστοιχούσαν σε προσυμφωνημένα μηνύματα. Τα φωτεινά αυτά σήματα οι Έλληνες τα ονόμαζαν «πυρσούς» ή «φρυκτούς» και από αυτή την ονομασία γνωρίζουμε τους «φίλιους φρυκτούς» ή τους «πολέμιου φρυκτούς».

Όπως σημειώνει ο Θουκυδίδης, όταν στο στρατόπεδο έρχονταν φίλοι, οι στρατιώτες ύψωναν απλώς τους αναμμένους πυρσούς («φίλιοι φρυκτοί») ενώ όταν πλησίαζαν εχθροί, οι πυρσοί κινούνταν δεξιά – αριστερά («πολέμιοι φρυκτοί»).

Οι πυρσοί αυτοί στη διάρκεια της ημέρας απλώς έβγαζαν καπνό («καπνόν αναθρώσκοντα»), που σημαίνει ότι χρησιμοποιούσαν γι’ αυτούς εύφλεκτα υλικά, και από εδώ κατάγονται αρκετές λέξεις και φράσεις, όπως «φρυκτούς ανίσχειν», «Αίρε φρυκτόν», «πυρσεύειν», «φρυκτορέομαι» και «φρυκτορεύω» (γνωστοποιώ μια είδηση από μεγάλη απόσταση), και «φρυκτώρειον» ή «φρυκτωρίες».

«Φρυκτοί» του Αγαμέμνονα

Από τα γνωστότερα παραδείγματα μετάδοσης μηνύματος με σήματα φωτιάς, είναι η είδηση της πτώσης της Τροίας. Ο Αγαμέμνων προτού ξεκινήσει την εκστρατεία υποσχέθηκε στη γυναίκα του Κλυταιμνήστρα πως όταν θα κυριευόταν το Ίλιον, θα μάθαινε το νέο στο Άργος μέσα σε μια μέρα. Και έτσι έγινε, μια πολύ σημαντική είδηση την οποία πληροφορήθηκαν στο Άργος με αναμετάδοση σημάτων από βουνό σε βουνό. Το γεγονός περιγράφει ο Αισχύλος στο έργο του Αγαμέμνων (στοίχοι 280-316) ως εξής:

«Χορός: Και ποιος αγγελιοφόρος μετέφερε με τέτοια ταχύτητα την πληροφορία;

Κλυταιμνήστρα: Ο Ήφαιστος που από τον Ίδη (της Τροίας) με φωτιά  έστειλε λαμπρό σήμα. Το μεταβίβασε διαδοχικά με ενδιάμεσους σταθμούς με το σύστημα των πυρσών. Από την Ίδη έδωσε το σήμα στο Ερμαίο της Λήμνου. Άλλο δε φωτεινό σήμα δέχτηκε το βουνό του Δία στον Άθω. Τόσο μεγάλη ήταν η φωτιά ώστε η φωτεινότητά της υπερπήδησε το πέλαγος και μετέδωσε το λαμπρό χρυσό φως της στις κορυφές του Μάκιστου, σα να ήταν κάποιος άλλος ήλιος. Κανένας από τους ημεροσκόπους (τους φύλακες των υψωμάτων) δεν παραμέλησε ούτε καταβλήθηκε από τον ύπνο, ώστε να παραβλέψει τη ροή της πληροφορίας. Αυτοί έστειλαν γρήγορα το φως των πυρσών προς τον Εύριπο, για να γνωστοποιήσουν το νέο στους ημεροσκόπους του Μεσαπίου. Από κει οι ημεροσκόποι φώτισαν και μετέδωσαν το σήμα προς τα εμπρός, αφού άναψαν φωτιά με σωρούς από ξερά ρείκια. Η ισχυρή αυτή φωτιά υπερπήδησε την πεδιάδα του Ασωπού, χωρίς να χάσει τη δύναμή της, σαν λαμπρή σελήνη, έφτασε στην κορυφή του Κιθαιρώνα και εκεί προκάλεσε νέα μεγάλη εκπομπή φωτεινού σήματος. Οι ημεροσκόποι του Κιθαιρώνα το έστειλαν ενισχυμένο πάνω από τη λίμνη Γοργώπη (η λίμνη Εσχαριώτιδα, που σήμερα δεν υπάρχει) και αφού έφτασε στο Αιγίπλαγκτο (στα Μέγαρα) παρότρυνε τους εκεί σκοπούς να το προωθήσουν. Αυτοί έστειλαν με μεγάλη προθυμία μια φωτεινή λωρίδα, η οποία υπερπήδησε το Σαρωνικό κόλπο και έφτασε στο Αραχναίο (κοντά στις Μυκήνες). Με τη συμβολή των γειτονικών ημεροσκόπων, τέλος, εισέρχεται στο ανάκτορο των Ατρειδών η προερχόμενη από την Ίδη φωτεινή πληροφορία. Αυτό το σύστημα τηλεπικοινωνίας χρησιμοποίησαν οι λαμπαδηφόροι μου, πομποί και δέκτες, διαδοχικά. Η επιτυχία της μετάδοσης ανήκει σε όλους, από τον πρώτο μέχρι τον τελευταίο. Σου ανακοινώνω λοιπόν αυτή την πληροφορία της άλωσης που μου έστειλε ο σύζυγός μου από την Τροία».

Το κείμενο αυτό αποτελεί την παλιότερη αναφορά στην ιστορία των τηλεπικοινωνιών και έμεινε γνωστό σαν «φρυκτοί του Αγαμέμνονα». Χρονολογικά δεν μπορεί να καταχωρηθεί απλά και μόνο στον 5ο π.χ. αιώνα, οπότε και γράφτηκε, αλλά στον 12 π.χ. αιώνα, όταν συνέβη το γεγονός που περιγράφεται. Επομένως την τόσο μακρινή εκείνη εποχή 12ος π.χ. αιώνας – οι Έλληνες γνώριζαν την πυρσεία, δηλαδή τη μετάδοση μηνυμάτων με φωτιές από βουνό σε βουνό και από νησί σε νησί.

Φρυκτωρίες (Πύργοι αναμετάδοσης οπτικών σημάτων)

Οι αναμεταδότες οπτικών σημάτων συνεπάγονται την ύπαρξη στοιχειωδών εγκαταστάσεων στις οποίες κάποιοι παρατηρητές (φρυκτωροί) διερευνούν με προσοχή – ημέρα και νύχτα – προς την περιοχή απ’ όπου γνωρίζουν ότι θα δεχτούν κάποιο μήνυμα.

Η έρευνα έχει φέρει στο φως εκτεταμένο δίκτυο φρυκτωριών, συνολική αποτίμηση των οποίων υπάρχει σε ανάγλυφη πινακίδα (εκμαγείο) του τηλεπικοινωνιακού Μουσείου του Ο.Τ.Ε. Εφευρέτης των δικτύων φέρεται ο Παλαμίδης ο οποίος ανέπτυξε το δίκτυο επικοινωνιών της περιόδους του Τρωικού πολέμου 1195-1184 π.χ.

Εδώ αξίζει ν’ αναφέρουμε ότι σε πολλά σημεία που υπήρχαν φρυκτωρίες, ειδικά στα παράλια και ακρωτήρια χερσονήσων και νησιών, σήμερα έχουν τοποθετηθεί φάροι γεγονός που επιβεβαιώνει την αξία των σημείων αυτών ως θέσεων μεγάλης ορατότητας.

Για την παρουσίαση των αρχαίων τηλεπικοινωνιών στο ευρύ κοινό σημαντική είναι η δουλειά που έχει γίνει στο Τηλεπικοινωνιακό Μουσείο του ΟΤΕ, όπου σε ανάγλυφο πίνακα μπορεί ο επισκέπτης να ξαναζωντανέψει τα αρχαία δίκτυα τηλεπικοινωνιών. Τα εκθέματα όμως που «κλέβουν κυριολεκτικά την παράσταση» είναι τα προπλάσματα και τα εκμαγεία που παρουσιάζουν σε λειτουργία τα συστήματα και τις τεχνικές τηλεπικοινωνιών που χρησιμοποιήθηκαν στην αρχαία Ελλάδα. Μπορεί κανείς να δει από κοντά και να στείλει σήματα ανάβοντας διαφορετικούς συνδυασμούς πυρσών όπως ακριβώς γινόταν στην αρχαία Ελλάδα, όταν χρησιμοποιούσαν τις «φρυκτωρίες». Οι ηλεκτρονικές διατάξεις που κατασκευάστηκαν από τον ΟΤΕ και κάνουν τα εκθέματα «συμμετοχικά», επιτρέπουν τη γρήγορη κωδικοποίηση του σήματος. Τέλος, σε μεγάλο ανάγλυφο χάρτη της Ελλάδας μπορεί να δει ο επισκέπτης το φωτεινό σήμα να περνάει από βουνοκορφή σε βουνοκορφή, από την Τροία στις Μυκήνες ή από την Κωνσταντινούπολη στο Μυστρά, και θαυμάζει τις γνώσεις  και τις ικανότητες των αρχαίων Ελλήνων όταν μαθαίνει ότι στις ίδιες ακριβώς βουνοκορφές, έχουν εγκατασταθεί σήμερα από τον ΟΤΕ οι σταθμοί αναμετάδοσης των μικροκυμάτων του σύγχρονου τηλεπικοινωνιακού δικτύου.

Εκμαγείο του Μουσείου Τηλεπικοινωνιών. Παρουσιάζονται τα πιο γνωστά δίκτυα τηλεπικοινωνιών με φρυκτωρίες με σπουδαιότερο το δίκτυο Τροίας – Μυκηνών.

Πίνακας αρχαίων δικτύων επικοινωνίας

1) Δίκτυα Μυκηναϊκής εποχής

Α/Τήνος – Πάρος – Ίος – Θήρα – Κρήτη – Κνωσός – Γιούχτα – Σίδερο – Κάρπαθος – Ρόδος – Μικρά Ασία.

Β/Μυκήνες – Αραχναίο – Μαλέας – Κύθηρα – Αντικύθηρα – Κρήτη.

2) Δίκτυο Τροίας – Μυκηνών (1195-184 π.χ.)

Ίλιον – Έρμαιο – Ακράθω – Μάκιστος – Μεσσάπιον – Κιθαιρώνας -  Αραχναίον – Μυκήνες.

3) Δίκτυο προς Μικρά Ασία (500 μ.Χ.)

Δράκοντα (Ικαρία) – Σάμος – Έφεσος – Πάτμος

4) Δίκτυο περσικών πολέμων (490 π.χ.)

Σαλαμίνα – Αθήνα – Πάρνηθα – Μεσσάπιο – Μάκιστος – Σκιάθος – Σκύρος – Ακράθω – Έρμαιο – Μήθυμα – Έφεσος.

5) Δίκτυο Φιλίππου Β΄

Πέλλα – Βέρμιον – Πιερία – Όλυμπος – Δημητριάδα – Όσσα – Πήλιο – Όρθυς – Καλλίδρομο – Παρνασσός – Δελφοί – Ελικώνας – Κιθαιρώνας.

6) Βυζαντινές καμινοβιγλατορίες (1200 μ.Χ.)

Α/Ιερόν όρος – Παπίκιον – Όρη Λεκάνης – Παγγαίον – Βερτίσκος – Θεσ/νίκη – Πέλλα. Βέρμιο – Άσκιο – Βόιο – Τύμφη – Ηγουμενίτσα – Κέρκυρα.

Β/Οθωνοί – Κέρκυρα – Κεφαλληνία – Τάραντας – Ιταλία.

Βυζαντινές καμινοβίγλες

Στη βυζαντινή περίοδος, χωρίς να γνωρίζουμε πότε ακριβώς και κάτω από ποιες συνθήκες, η ονομασία φρυκτωρίες (ή φρυκτώρια) εγκαταλείπεται και αντικαθίσταται από τη λέξη καμινοβίγλα και καμινοβίγλια, καθώς αναφέρει ο Νικηφόρος Φωκάς: «όπως ήνικα κίνησις των εχθρών γένηται και οι βιγλάτορες ταύτης αίσθωνται, δια των καμινοβιγλών και ο στρατηγός των εξέλευσιν των εχθρών προγιγνώσκει…».

Η λέξη καμινοβίγλα εύκολα γίνεται κατανοητό ότι είναι σύνθετη από τις κάμινος και βίγλα, λέξεις ελληνικές και οι δυο. Η λέξη κάμινος είναι αρχαία ελληνική και υποδηλώνει έναν χώρο όπου καίγονται διάφορα υλικά, η δε λέξη βίγλα υποδηλώνει το παρατηρητήριο. Τα καμινόβλ(ι)α  ήταν επομένως «οπτικά παρατηρητήρια» και παραπέμπουν στους σταθμούς προειδοποίησης και επιφυλακής»

Στο έργο του Νικηφόρου Φωκά «Περί Παραδρομής» γραμμένο στο β΄ μισό του 18ου αιώνα, υπάρχει ειδικό κεφάλαιο που επιγράφεται «Περί των καμινοβιγλίων και κατασκόπων « και αναφέρεται στο ρόλο που διαδραμάτιζαν ακριβώς τα κτίσματα αυτά και όσοι τα επάνδρωναν. Οι καμινοβιγλάτορες σκοπό είχαν να «…ειδοποιούν το στρατηγό αλλά και τον άμαχο πληθυσμό των απειλούμενων περιοχών για επικείμενη εχθρική επίθεση. Ιδιαίτερη μέριμνα πρέπει να λαμβάνεται για τα σύνορα των αρμενικών θεμάτων, γιατί οι αρμένιοι βιγλάτορες συχνά παραμελούν τα καθήκοντά τους.

Φυσικά υπάρχει διαφοροποίηση σε σχέση με τις αρχαίες φρυκτωρίες, που αφορά τόσο τη διοικητική διάταξη όσο και τα ίδια τα κτίσματα. Από στοιχεία που έχουμε γνωρίζουμε π.χ. ότι οι καμινοβίγλες ως κατασκευές ήταν πολύ βελτιωμένες σε σχέση με τις φρυκτωρίες. Όπως σημειώνει ο Πορετσάνος μιλώντας για τον πύργο του Πύθιου της Θράκης, μια γνωστή καμινοβίγλα που διατηρείται ακόμη: «Ήταν τριώροφος, περιτριγυρισμένος με τείχος περιφέρειας 200 μέτρων περίπου και δίδυμος όπως και τώρα φαίνεται. Στο αριστερό τμήμα του είχε στην κορφή του σκεπασμένες επάλξεις – παρατηρητήρια στους κάτω ορόφους του αίθουσες διαμονής της  φρουράς. Με το δεξιό τμήμα του επικοινωνούσε με γέφυρα. Από τα παράθυρα του κυρίως «φρυκτωρίου – καμινοβιγλατορίου» ανταλλάσσονταν τα φωτεινά σήματα με την Ανδριανούπολη, την Πόλη κλπ. Είχαν μάλιστα και εντοιχισμένους και πήλινους  «τηλεφωναγωγούς» για να επικοινωνούν άμεσα και ευκολότερα οι φρυκτωροί – παρατηρητές με τους διοικητές τους και να τους προειδοποιούν για εχθρικές επιδρομές ή στα νησιά για  συχνότερες πειρατικές».

Η παραπάνω περιγραφή βυζαντινής καμινοβίγλας είναι από τις λίγες που διαθέτουμε και που αφορά την αρχιτεκτονική διαρρύθμιση μιας από αυτές.

Ωρονόμιο

Από τα γνωστότερα συστήματα βυζαντινών καμινοβιγλών είναι αυτό που σχετίζεται με τον μεγάλο φιλόσοφο και μαθηματικό του 9ου αιώνα του Λέοντα που μετέπειτα χρημάτισε Επίσκοπος Θεσσαλονίκης και πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως. Πρόκειται για ένα τηλεπικοινωνιακό σύστημα που προστάτευε το Βυζάντιο από Αραβικές επιδρομές.

Το δίκτυο (σταθμοί με χρήση φωτιάς) ήταν εξαπλωμένο στα βουνά της βυζαντινής Αυτοκρατορίας Όλυμπος, Ταύρος και Αντίσταυρος (σημερινή Τουρκία). Το όλο σύστημα περιελάμβανε μια αλυσίδα από εννέα καμινοβίγλες, αρχής γενομένης από ένα σημείο στα βουνά του Ταύρου στην Κιλικία με κατάληξη στην Κωνσταντινούπολη. Στην κάθε καμινοβίγλα υπήρχαν παρατηρητές επιφορτισμένοι κυρίως με την επί μονίμου βάσεως, παρακολούθηση του προηγούμενο φάρου στην αλυσίδα. Στα δυο άκρα της αλυσίδας των παρατηρητηρίων υπήρχε από ένα ρολόι. Αυτά ήταν ρυθμισμένα μεταξύ τους έτσι, ώστε όταν άναβε ο τελευταίος σταθμός (καμινοβίγλι), να εμφανίζεται στο ρολόι του Βυζαντίου το μήνυμα που στέλνονταν (στους δίσκους των ρολογιών ήταν χαραγμένα τα μηνύματα που μπορούσε να στέλνει το σύστημα.

Τηλεπικοινωνίες με μηχανισμούς

Με το κεφάλαιο αυτό μπαίνουμε στο θαυμαστό κόσμο της τεχνολογικής επικοινωνίας των αρχαίων Ελλήνων, ένα πεδίο έρευνας που μας εκπλήσσει ακόμα και σήμερα, και τούτο επειδή οι πρόγονοί μας, ξεφεύγοντας από τα πλαίσια της απλής αναμετάδοσης «οπτικών σημάτων» χρησιμοποιώντας και πάλι το φως (τη φωτιά) προσπάθησαν, με μηχανικά μέσα πλέον, να επεκτείνουν το πεδίο αυτής της τηλεπικοινωνίας και να την καταστήσουν περισσότερο σαφή και συγκεκριμένη. Παρόλες τις ελλιπείς πληροφορίες, τα στοιχεία που διαθέτουμε είναι αρκετά για να μας δείξουν την ευρύτητα του πνεύματος των προγόνων μας, οι οποίοι και σ’ αυτόν τον τομέα, των τηλεπικοινωνιών, ήταν ευρηματικοί και πρωτοπόροι εφευρέτες των οποίων οι ανακαλύψεις διατηρήθηκαν για 2000 χρόνια, πολλές έως σήμερα, βελτιωμένες βέβαια.

Υδραυλικός τηλέγραφος του Αινεία του Τακτικού (362 π.χ.)

Ο περιγραφόμενος μηχανισμός σαφέστατα μας παραπέμπει στην κλεψύδρα, χωρίς όμως να είναι κάτι τέτοιο. Ο μηχανισμός δεν έχει καμιά σχέση με φωτιά αλλά με το νερό (εξ ου, και «ύδωρ»). Πληρέστερη περιγραφή υπήρχε πιθανότατα στο βιβλίο του Αινεία, Πολιορκητικά, όμως αυτό έχει χαθεί. Για καλή μας τύχη, περιγραφή και λειτουργία του μας διασώζει ο Πολύβιος (Ιστορία Χ 43-44) ως εξής: 

«Όσοι πρόκειται να συνεννοηθούν μεταξύ τους μέσω των πυρσών για μια κατεπείγουσα υπόθεση, να κατασκευάσουν αγγεία κεράμινα, ισομεγέθη κατά το πλάτος και το βάθος με ακρίβεια. Να είναι δε το πολύ το βάθος τριών πήχεων, το δε πλάτος ενός πήχεως. Κατόπι να ετοιμάσουν φελλούς λίγο στενότερους από τα στόμια των αγγείων και στο μέσο τους να μπήξουν ράβδους διαιρεμένους σε ίσα μέρη τριών δακτύλων το καθένα, σε κάθε δε μέρος να υπάρχει ευδιάκριτος διαχωρισμός και στο κάθε μέρος της ράβδου να αναγράφονται τα κυριότερα και τα γενικότερα, από όσα συμβαίνουν στους πολέμους.

Π.χ. να γράφεται στον πρώτο: «ήλθον ιππείς εις την χώραν», στο δεύτερο «πεζικός στρατός με βαρύ οπλισμό», στο τρίτο «ψιλοί» και στη συνέχεια «πεζοί με ιππικόν μαζί», έπειτα «πλοία», μετά απ’ αυτά «σίτος» και στη συνέχεια με τον ίδιο τρόπο μέχρις ότου γραφούν σε όλα τα μέρη τα πλέον ευλογοφανή και αυτά που χρήζουν προβλέψεων σε καιρό πολέμου. 

Όταν γίνουν αυτά, πρέπει να τρυπηθούν τα αγγεία με ακρίβεια και με όμοιο τρόπο, ώστε οι αυλίσκοι να είναι ίσοι και να αφήνουν να τρέχει ίση ποσότητα υγρού (νερού). Έπειτα, αφού τα γεμίσουν νερό, να τοποθετήσουν τους φελλούς με τις ράβδους και κατόπι ν’ αφήσουν τους αυλίσκους να τρέξουν ταυτοχρόνως. Όταν συμβαίνει δε τούτο, είναι φανερό ότι είναι ανάγκη, επειδή όλα είναι ίσα και όμοια, όσο χύνεται το υγρό, τόσο να κατεβαίνουν και οι φελλοί και οι ράβδοι να κρύβονται εντός των αγγείων. Όταν λοιπόν κατά την δοκιμή γίνουν ισοταχή και σύμφωνα ως προς τη λειτουργία, τότε αφού πάρει ο καθένας από ένα αγγείο, να το τοποθετήσουν στις τοποθεσίες, όπου ο καθένας πρόκειται να οργανώσουν την πυρσείαν. Κατόπιν, όταν συμβεί κάτι απ’ αυτά που έχουν γραφεί στις ράβδους, λέει να ανυψώσει πυρσό και να περιμένει, έως ότου σηκώσουν από το απέναντι μέρος και οι άλλοι με τους οποίους έχουν συνεννοηθεί. Όταν δε και οι δυο πυρσοί γίνουν φανεροί, να τους κατεβάσουν και αμέσως μετά να αφήσουν τους αυλίσκους να χύνουν νερό. Όταν δε με την κατάβαση του φελλού ή της ράβδου φθάσει στο στόμιο του αγγείου, εκείνο το οποίο θέλουν να δηλώσουν στους άλλους τότε πρέπει να σηκώσουν πυρσό. Και οι άλλοι που δέχονται την είδηση πιάνουν αμέσως τον αυλίσκο για να μη τρέχει και εξετάζουν τι υπάρχει γραμμένο στη ράβδο και στο χείλος του στομίου. Αυτό θα είναι λοιπόν το μήνυμα που θέλουν να γνωστοποιήσουν, επειδή κινούνται ισοταχώς και από τους δυο που έρχονται σε συνεννόηση».

Η ανάγκη της αποστολής κάποιων μηνυμάτων με συγκεκριμένο περιεχόμενο οδήγησε στην ανακάλυψη του υδραυλικού τηλέγραφου, που αποτέλεσε το πρώτο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση. Το όλο σύστημα εξελίχθηκε και έφτασε σ’ αυτό που νεότεροι ερευνητές αποκάλεσαν «πρώτη μορφή του συστήματος μορς».

Πυρσεία η οπτικός τηλέγραφος των Κλεοξένη και Δημόκλειτου (150 π.χ.)

Αναπαράσταση του υδραυλικού τηλέγραφου

Οι πληροφορίες που έχουμε για την «πυρσεία» προέρχονται και πάλι από τον Πολύβιο (Χ, 43-47) με τη διαφορά ότι σήμερα το σύστημα αυτό τοαποκαλούμε «οπτικό τηλέγραφο» αφού δεν περιορίζεται στη χρήση των πυρσών και μόνο, αλλά χρησιμοποιεί και το μηχανισμό της διόπτρας.

Επειδή λοιπόν δεν είναι δυνατόν ούτε να προβλέψει κανείς όλα τα μέλλοντα, ούτε και αν τα προβλέψει, να τα γράψει όλα πάνω στην ράβδο γι’ αυτό στη συνέχεια ο Πολύβιος εξηγεί για ποιο λόγο ο «οπτικός τηλέ-γραφος» είναι καλύτερος από τον «υδραυλικό τηλέγραφο».Το πρόβλημα είναι πως δηλαδή θα έπαιρνε κανείς απόφαση να στείλει βοήθεια, όταν δεν γνωρίζει πόσοι από τους εχθρούς και πού έχουν φθάσει; Και πως είναι δυνατόν να έχει το θάρρος ή αντίθετα πως γενικά μπορεί να αποφασίσει κάτι, χωρίς να γνωρίζει πόσα πλοία ή πόσα τρόφιμα έχουν φθάσει εκ μέρους των συμμάχων. Ο τρόπος λειτουργίας του παραπάνω συστήματος που επινόησε ο Κλεόξενος και ο Δημόκλειτος και τον οποίο τελειοποίησε στην συνέχεια Πολύβιος είναι ο εξής:

Το πλήθος των στοιχείων του αλφαβήτου πρέπει να το παίρνει κανείς συνέχεια και να το διαιρεί σε πέντε μέρη ανά πέντε γράμματα. Το τελευταίο μέρος θα είναι ελλιπές κατά ένα γράμμα, αυτό όμως δε βλάπτει για την χρησιμοποίηση. «… να ετοιμάσουν ο καθένας πέντε πινακίδες και να γράφουν σε κάθε μια από ένα από τα πέντε μέρη, έπειτα να συμφωνήσουν μεταξύ τους ότι τους πρώτους πυρσούς θα σηκώσει αυτός ο οποίος πρόκειται να αναγγείλει κάτι, και μάλιστα δυο πυρσούς και θα περιμένει μέχρις ότου σηκώσει και ο άλλος. Αυτό γίνεται για να βεβαιωθούν και ο ένας και ο άλλος που θέλει ν’ αναγγείλει κάτι  θα υψώσει του πρώτους από τα αριστερά, δίνοντας στον άλλο να καταλάβει ποια πινακίδα θα πρέπει να εξετάσει Λ.χ. αν πρόκειται για την πρώτη, θα σηκώσει έναν πυρσό, αν για τη δεύτερη, δυο και ούτω καθ’ εξής. Τους δεύτερους πυρσούς θα τους υψώσει κατά την ίδια αναλογία, από τα δεξιά για να δείξει ποιο γράμμα από την πινακίδα θα χρειαστεί να γράψει αυτός που λαμβάνει την είδηση. Όταν δε συμφωνήσουν σ’ αυτά και χωριστούν, θα χρειαστεί ο καθένας από τους δυο να έχει στον τόπο της πυρσίας διόπτρα με δυο αυλίσκους, ώστε δια μέσω του ενός να βλέπει το δεξιό εκείνου με τον οποίο πρόκειται να συνεννοηθεί και δια μέσου του άλλου το αριστερό. Δίπλα στην διόπτρα πρέπει να έχει στηρίξει τις πινακίδες όρθιες. Όταν και οι δυο ετοιμαστούν και θελήσει ο ένας να δηλώσει λ.χ. ότι «εκατόν στρατιώτες μας αυτομόλησαν προς τον εχθρό» πρώτα πρώτα πρέπει να διαλέξει τις λέξεις που έχουν λιγότερα γράμματα, μπορούν όμως να δηλώσουν τα ίδια πράγματα και στη συνέχεια να πράξει σύμφωνα με την παραπάνω μέθοδο».

Μετά από το παραπάνω σύστημα του «οπτικού τηλέγραφου» που μας περιγράφει ο Πολύβιος έπρεπε να περιμένουμε τη Γαλλική επανάσταση ώστε να δούμε την επόμενη εξέλιξη στο σύστημα των τηλεπικοινωνιών, δηλαδή μετά από 2000 χρόνια!

Και ο Pracontal δε διστάζει να διατυπώσει την άποψη ότι «… είναι ολοφάνερο πως οι Έλληνες, πριν από 2000 χρόνια, κατόρθωσαν να επινοήσουν ένα σύστημα μετάδοσης μηνυμάτων ανάλογο με το σύστημα Μορς…». Πρόκειται για μια ιδιοφυή μέθοδο που θα μπορούσε να θεωρηθεί ψηφιακή, πρόδρομος της σημερινής τεχνολογίας.

Η ιστορική αναδρομή που επιχειρήσαμε στα γνωστά από τις πηγές συστήματα επικοινωνίας υποδεικνύει τη συνεχή ενασχόληση των Ελλήνων με την τεχνολογική περιοχή που σήμερα χαρακτηρίζεται ως υψηλή. Μια ενασχόληση, που αποσκοπούσε σε βελτίωση των μεθόδων και σε πρόταση νέων, βασισμένη στην επιστημονική μεθοδολογία, έτσι ώστε σήμερα να μην απορούμε πως πολλά θα μπορούσαν να θεωρηθούν πρόδρομες σκέψεις της σύγχρονης εποχής. Και χωρίς όμως αυτή την υπερβολή, όλοι δείχνουν πως η καλλιέργεια της τεχνολογικής σκέψης ήταν στοιχείο του πολιτισμού των Αρχαίων Ελλήνων, ρίζες που κληροδοτήθηκαν, ώστε με όλη την απαιτούμενη εξέλιξη να έχουμε το θαυμαστό κόσμο του σήμερα.

 

Β. ΟΙ ΤΗΛΕΠΟΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΣΗΜΕΡΑ

^ αρχή

(αγγλ. Telecommunications, γαλλ. Telecommunications, γερμ. Fernmednewesen). Χαρακτηρισμός του συνόλου των χρησιμοποιούμενων για τη διαβίβαση πληροφοριών ενσύρματων, ραδιοηλεκτρικών, οπτικών ή άλλων ηλεκτρομαγνητικών μέσων, όπως είναι ο τηλέγραφος, το τηλέφωνο, η τηλεόραση κλπ.

Αποστολή μηνυμάτων

Υπάρχουν στις μέρες μας δυο παγκόσμια δίκτυα επικοινωνίας τα οποία μας εξυπηρετούν. Μέσω αυτών των δικτύων, κάθε μέρα ανταλλάσσονται εκατομμύρια μηνύματα μεταξύ ανθρώπων και οργανισμών. Το ένα είναι το ταχυδρομικό και το άλλο το τηλεφωνικό. Μέσω του δεύτερου μεταφέρονται μηνύματα την ίδια στιγμή σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου. Τα μηνύματα αυτά έχουν διάφορες μορφές, μπορεί να είναι δεδομένα υπολογιστών ή συνομιλία μεταξύ ανθρώπων. Μέσω του τηλεφωνικού δικτύου μπορούν επίσης να σταλούν αντίγραφα εντύπων και εγγράφων με τη χρήση των φαξ.

Κώδικας Μορς

Για να είναι κατανοητό ένα σύστημα σημάτων πρέπει τόσο ο αποστολέας, όσο και ο παραλήπτης να γνωρίζουν τον ίδιο κώδικα. Ένας από τους κώδικες είναι ο κώδικας Μορς, που εφευρέθηκε το 1840 από τον Σάμουελ Μορς.

Σε κάθε γράμμα αντιστοιχεί ένας διαφορετικός συνδυασμός από τελείες και παύλες, οι οποίες μπορούν να σταλούν ως ηλεκτρικά σήματα μέσω καλωδίων, ως φωτεινές αναλαμπές ή σαν ηχητικά σήματα μέσω του ραδιοφώνου. Για το διεθνές σήμα κινδύνου χρησιμοποιείται ο κώδικας Μορς.

Τηλεφωνία

Το τηλέφωνο εφευρέθηκε το 1876 από τον Αμερικανό Γκράχαμ Μπελ (1847-1922). Ο Μπελ κατάφερε να μεταδώσει την ομιλία χάρη σε ηλεκτρικά σήματα. Από το 1877 ήδη το τηλέφωνο τελειοποιήθηκε χάρη στον Αμερικανό Τόμας Έντισον (1847-1931).

Σχηματίζοντας έναν αριθμό με τον επιλογέα της τηλεφωνικής συσκευής, ένα κωδικοποιημένο ηλεκτρικό σήμα αποστέλλεται στο τηλεφωνικό κέντρο. Το σήμα ανοίγει μια γραμμή στο κέντρο και στη συνέχεια προς το τηλέφωνο για το οποίο έγινε η κλίση, ενώ ταυτόχρονα, η συσκευή κουδουνίζει.

Καθώς χρησιμοποιείται το ακουστικό, ένα μικρόφωνο στο εσωτερικό του μετατρέπει τη φωνή σε ηλεκτρικά σήματα. Τα ηχητικά κύματα αναγκάζουν ένα διάφραγμα να ταλαντωθεί, το οποίο με τη σειρά του πιέζει τους κρυστάλλους άνθρακα. Η ταλάντωση αυξομειώνει την ένταση ενός ηλεκτρικού ρεύματος, το οποίο διαρρέει τους κρυστάλλους άνθρακα, και έτσι παράγεται το ηλεκτρικό σήμα.

Το σήμα αυτό ταξιδεύει μέσω των γραμμών στο μεγάφωνο του ακουστικού του άλλου τηλεφώνου. Εκεί το σήμα θέτει σε λειτουργία έναν άλλο ηλεκτρομαγνήτη ο οποίος αναγκάζει μια μεταλλική ταινία να ταλαντωθεί. Αυτό μεταδίδει την κίνηση σε ένα διάφραγμα που αναπαράγει τα ηχητικά κύματα της φωνής.

Η γραμμή ανάμεσα στα δυο κέντρα μπορεί να μεταφέρει ταυτόχρονα πολλές διαφορετικές κλήσεις. Κάθε κλήση αποτελείται από πολύ μικρής χρονικής διάρκειας σήματα, τα οποία αποστέλλονται το ένα μετά το άλλο χωρίς να αναμιγνύονται μεταξύ του. Μ’ αυτόν τον τρόπο λειτουργεί το τηλέφωνο.

Η τεχνολογία της επικοινωνίας εξελίσσεται στις μέρες μας με ραγδαίους ρυθμούς.

Το τοπίο των τηλεπικοινωνιών μεταβάλλεται από μέρα σε μέρα. Το μουσείο τηλεπικοινωνιών του ΟΤΕ φιλοξενεί μοναδικής αξίας και καλαισθησίας τηλεφωνικές συσκευές από το 1881, μορσικούς τηλέγραφους, καλώδια όλων των τύπων, συστήματα Radio, δορυφορικά τηλέτυπο (telex) τράπεζες μεταλλακτών, χειροκίνητους τηλεφωνικούς πίνακες που αναδεικνύουν  την  τηλεπικοινωνιακή ιστορία της χώρας μας και αποτελούν όχι μόνο πόλο έλξης των επισκεπτών αλλά δίνουν και αφορμή έρευνας.

Η ηλεκτρονική αλληλογραφία που κερδίζει συνεχώς έδαφος είναι μια μορφή επικοινωνίας κατά την οποία ένα μήνυμα μεταφέρεται από έναν υπολογιστή σε έναν άλλο μέσω μιας γραμμής τηλεφώνου.

Πριν από λίγο καιρό, το μόνο μέσω για να τηλεφωνήσουμε, όταν είμαστε έξω από το σπίτι μας, ήταν να χρησιμοποιήσουμε τους τηλεφωνικούς θαλάμους. Σήμερα, μπορούμε να τηλεφωνήσουμε από το αυτοκίνητό μας, από το τρένο ή το δρόμο χάρη στα κινητά τηλέφωνα. Όταν κάποιος συνδρομητής χρησιμοποιεί το κινητό του, συνδέεται με μια κεραία πομπό – δέκτη, η οποία συγκεντρώνει τις κλήσεις που έρχονται από την περιοχή στην οποία βρίσκεται. Από εκεί, η κλήση μεταδίδεται στο διαβιβαστικό κέντρο, το οποίο, μέσω του τηλεφωνικού δικτύου, τη στέλνει στο τηλέφωνο που κάλεσε.

Το ενδιαφέρον της ομάδας μας να μελετήσει σε βάθος τους τομείς των τηλεπικοινωνιών, η ανησυχία της αναζήτησης και η αγάπη της γνώσης, μας οδήγησαν στα εκθέματα του Μουσείου του Ο.Τ.Ε. που με πολύ μεράκι και αγάπη φρόντισαν οι υπεύθυνοι του ιδρύματος να κάνουν γνωστά και στο κοινό του Ν. Σερρών με έκθεση που πραγματοποιήθηκε στο Αρχαιολογικό Μουσείο Σερρών (Μπεζεστένι) από 13-28 Οκτωβρίου 2001. 

Samuel Morse (1971-1872)

Ο θεμελιωτής και πατέρας του ηλεκτρικού τηλεγράφου που φέρει το όνομά του. Το σύστημα Morse παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 1837 και η δημόσια εκμετάλλευσή του άρχισε με τα εγκαίνια της γραμμής Ουάσιγκτον και Βαλτιμόρης στις 24 Μαΐου 1844.

Alexander Graham Bell (1847-1922)

Αμερικανός φυσικός, ειδικευμένος στην ακουστική αλλά περισσότερο γνωστός ως ο εφευρέτης του τηλεφώνου. Ασχολήθηκε επίσης με την ιατρική έρευνα και τις τεχνικές για τη διδασκαλία της ομιλίας στους κωφάλαλους. Παρά το γεγονός ότι σε όλη τη διάρκεια της ζωής του ασχολήθηκε με τα προβλήματα των κωφαλάλων. Ο Μπελ δεν προσκολλήθηκε ποτέ για μεγάλο χρονικό διάστημα σε ένα και μοναδικό ερευνητικό πρόγραμμα. Τα ερευνητικά του ενδιαφέρονται επικεντρώνονταν περισσότερο σε βασικές αρχές παρά στις λεπτομέρειες των εφαρμογών τους. Το μέγεθος της εφευρετικής του δραστηριότητας αντιπροσωπεύεται μόνο κατά ένα μέρος από τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας που απέκτησε. 18 από αυτά ανήκουν μόνο στον Μπελ, ενώ άλλα 12 ανήκουν και σε συνεργάτες του. Από αυτά, 14 αναφέρονται στο τηλέφωνο (αν και οι γνώσεις του για τον ηλεκτρισμό ήταν περιορισμένες πέτυχε το θαύμα της μεταβίβασης της φωνής το 1876, με συσκευή που λίγο θυμίζει το σημερινό τηλέφωνο) και στον τηλέγραφο, 4 στο φωτόφωνο, 1 στον φωνογράφο, 5 στα ιπτάμενα οχήματα, 4 στα υδροπτέρυγα σκάφη και 2 στο κύτταρο σεληνίου.

Almon E Strowger (1839-1902)

Εφευρέτης του υψοστροφικού επιλογέα που έδωσε λύση στο πρόβλημα της αυτόματης τηλεφωνίας. Το πρώτο αυτόματο τηλεφωνικό κέντρο συστήματος Strowger εγκαταστάθηκε στην Ινδιάνα των ΗΠΑ το 1892.

Guglielmo Marconi (1874-1937)

Διάσημος Ιταλός φυσικός, υπήρξε ο εφευρέτης της ασύρματης επικοινωνίας (1896). Εφαρμόζοντας τις αρχές του ηλεκτρομαγνητισμού, όπως αυτές είχαν ήδη διατυπωθεί από άλλους, στο πρόβλημα της μετάδοσης μηνυμάτων δια μέσου του διαστήματος,

ο Μαρκόνι εκμεταλλεύτηκε τις εμπορικές δυνατότητες της ασύρματης ηλεκτρικής επικοινωνίας με έναν απεριόριστο αριθμό δεκτών κατά την ίδια χρονική στιγμή. Κατόρθωσε να πετύχει συνεννόηση με σήματα μεταξύ θέσεων, αρχικά όχι πολύ απομακρυσμένων, αργότερα όμως και σε μεγάλες αποστάσεις (μεταξύ των ακτών της Μάγχης το 1899, μεταξύ Ευρώπης και Αμερικής το 1901). Ο Μαρκόνι τιμήθηκε με πολλές διακρίσεις και αξιώματα. Το 1909 έλαβε το βραβείο Νόμπελ Φυσικής για την ανάπτυξη της ασύρματης τηλεγραφίας.

Werner von Siemens (1816-1892)

Το 1878 πρότεινε την αντικατάσταση του ραβδοειδούς μαγνήτη, μορφής πετάλου και τη χρήση αντί κοινού οπλισμού, μεταλλικής μεμβράνης. Ακόμη εισήγαγε τον αυτόματο διακόπτη ανάρτησης του ακουστικού επιτυγχάνοντας έτσι σημαντικότατη βελτίωση της τηλεφωνικής συσκευής.

Lars Magnum Ericsson (1846-1926)

Το 1878 κατασκεύασε τα πρώτα τηλέφωνα στη Σουηδία και συνέβαλε σημαντικά στη βελτίωση της τηλεφωνικής συσκευής εισάγοντας τον περιστρεφόμενο δίσκο κλήσης (καντράν). Το 1907 παρέδωσε ο ίδιος το πρώτο τηλεφωνικό κέντρο τοπικής συστοιχίας, δυναμικότητας 100 συνδρομητών στην Ελλάδα (Τ.Κ. Πατρών).

Τηλεϊατρική

Η Τηλεϊατρική, συμβάλλει στην καλύτερη παροχή ιατρικής φροντίδας και υπηρεσιών υγείας σε ασθενείς που βρίσκονται σε μεγάλη απόσταση από τα θεραπευτικά κέντρα. Αυτός ο εναλλακτικός τρόπος παροχής ιατρικών υπηρεσιών πραγματοποιείται με τη χρήση σύγχρονων τηλεπικοινωνιακών δικτύων και συστημάτων πληροφορικής, τα οποία εξασφαλίζουν την επικοινωνία σε πραγματικό χρόνο μεταξύ ατόμων που βρίσκονται σε απομακρυσμένες και απομονωμένες περιοχές. Άρτια εκπαιδευμένοι γιατροί μπορούν να δώσουν λύση σε σημαντικά προβλήματα υγείας παρέχοντας τις ιατρικές τους γνώσεις με τη μορφή διάγνωσης, δεύτερης γνώμης ή συμβουλευτικής οδηγίας κάνοντας χρήση προηγμένων συστημάτων παροχής τηλεματικών υπηρεσιών.

Η υπηρεσία της Τηλεϊατρικής παρέχει ένα σύστημα διαχείρισης και διακίνησης ιατρικών πληροφοριών (καρδιογραφήματα, υπερηχογραφήματα, τομογραφίες, κλπ.) με πλήθος εφαρμογών στους τομείς διάγνωσης, θεραπείας και εκπαίδευσης των ιατρών. Με βάση τη χρήση τηλεπικοινωνιακών και πληροφοριακών συστημάτων και τη μετατροπή ιατρικής πληροφορίας σε ηλεκτρονική μορφή, διακρίνονται οι παρακάτω κύριες κατευθύνσεις υπηρεσιών και εφαρμογών:

•  Τηλεδιάγνωση, που καλύπτει την από απόσταση μελέτη από ειδικούς των αποτελεσμάτων των ιατρικών εξετάσεων (ακτινογραφίες, εργαστηριακά ευρήματα κλπ) και τη σύνταξη σχετικών αναφορών.

• Τηλεθεραπεία, που καλύπτει την από απόσταση παρακολούθηση ασθενών, όπου ο ασθενής επισκεπτόμενος την πλησιέστερη προς τον τόπο διαμονής του ιατρική μονάδα μπορεί να τυγχάνει ιατρικής φροντίδας από απομακρυσμένο ιατρικό κέντρο ως προς την πάθησή του.

• Τηλεκπαίδευση, που καλύπτει τις ανάγκες του ενεργού ιατρικού και παραϊατρικού προσωπικού για συνεχή ενημέρωση σε διάφορους τομείς της ιατρικής. Επιπλέον εξασφαλίζεται εκπαίδευση του υγιούς πληθυσμούς μέσω προγραμμάτων Αγωγής Υγείας, με σκοπό να διαμορφωθούν νέοι τρόποι συμπεριφοράς όχι μόνο για την πρόληψη των νοσημάτων, αλλά και για την προστασία και προαγωγή της υγείας.

• Τηλεσυμβουλευτική, που καλύπτει την ανάγκη ανταλλαγής απόψεων καθώς και την οργάνωση συμβουλίων ειδικών ιατρών για την αντιμετώπιση συγκεκριμένων σύνθετων καταστάσεων όπου απαιτείται η ταυτόχρονη μελέτη της κατάστασης του ασθενούς από ειδικούς διαφορετικών ειδικοτήτων.

Πλεονεκτήματα τηλε-ιατρικής

Οφέλη από τη χρήση της Τηλεϊατρικής για ιατρούς και ασθενείς:

• Άμεση επικοινωνία ιατρών που βρίσκονται σε απομακρυσμένες κυρίως περιοχές, για ανταλλαγή απόψεων και αντιμετώπιση έκτατων περιστατικών.

• Δραστική μείωση του χρόνου επικοινωνίας μεταξύ Νοσοκομείων και ιατρών.

• Ελαχιστοποίηση της άσκοπης μετακίνησης των ασθενών, που συνεπάγεται μείωση κόστους.

• Αναβάθμιση των παρεχομένων υπηρεσιών υγείας σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης.

• Ευρεία κάλυψη ιατρικών περιστατικών.

• Αντιμετώπιση των προβλημάτων που παρουσιάζονται σε απομακρυσμένες και απομονωμένες περιοχές και σε μονάδες πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας, μέσω των εφαρμογών της τηλεματικής.

• Εκσυγχρονισμός του περιβάλλοντος εργασίας του ιατρικού προσωπικού με χρήση σύγχρονης τεχνολογίας και υπηρεσιών βάσει διεθνών προτύπων.

• Διευκόλυνση και αναβάθμιση της συνεχιζόμενης εκπαίδευσης ιατρών.

Οφέλη από την χρήση της Τηλεϊατρικής για τον ελλαδικό χώρο

Η Τηλεϊατρική έχει ιδιαίτερη σημασία για την πατρίδα μας, λόγω της γεωγραφικής ιδιομορφίας της χώρας (ορεινά χωριά, πολυάριθμα και απομονωμένα νησιά) και της άνισης κατανομής του πληθυσμού στα μεγάλα αστικά κέντρα και την περιφέρεια. Δεδομένου ότι η αξία της ανθρώπινης ζωής είναι ανεκτίμητη διαπιστώνεται η αναγκαιότητα εφαρμογής της Τηλε-Ιατρικής για την καλύτερη παροχή ιατρικών υπηρεσιών σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο.

Η Τηλε-Ιατρική υπόσχεται τον ερχομό της ημέρας, όπου η καθοδηγητική γραμμή για την ιατρική περίθαλψη του ασθενούς θα εξατομικεύεται και η μακροχρόνια παρακολούθηση της εξέλιξης του προβλήματος υγείας ενός χρόνια πάσχοντος ασθενούς θα είναι δυνατή. Καλύτερη πρόσβαση μη εξυπηρετουμένων περιοχών, όπως οι αγροτικές κοινότητες, είναι ένα από τα πιο σημαντικά οφέλη, που υπόσχεται ο ερχομός της εποχής της Τηλε-Ιατρικής.

Βελτίωση στην καθημερινή ιατρική έρευνα έχει ήδη εμφανιστεί. Το να ψάξει κανείς ένα θέμα για κλινικούς ή εκπαιδευτικούς σκοπούς είναι απίστευτα απλό και απαιτεί ένα μικρό κλάσμα του χρόνου, που θα απαιτούσε αυτή η έρευνα μέχρι τώρα.

Σύστημα Τηλε-Ιατρικής εγκαταστάθηκε στον Ιούλιο 2001 στο «Σύνορο της Φύσης» στο Κέντρο Υγείας του Δήμου Ροδόπολης Κερκίνης του Νομού μας. Η νέα αυτή τεχνολογία φιλοδοξεί να λύσει προβλήματα ανεπάρκειας ιατρικών εγκαταστάσεων και ειδικευμένου προσωπικού που αντιμετωπίζει το Κέντρο Υγείας. Δίνει τη δυνατότητα της σύνδεσης του Κέντρου Υγείας Ροδόπολης - που είναι απομακρυσμένη περιοχή - με όλα τα νοσοκομεία του εσωτερικού και του εξωτερικού. Στην πορεία ελπίζουμε και ευχόμαστε κι εμείς μαζί με το δήμαρχό κ. Γεωργάκη «εφόσον το αξιοποιήσουν σωστά και οι γιατροί να αποδειχτεί η χρησιμότητα και η αξία του».

Ο κ. Γερακάρης (γιατρός) στο Κέντρο Υγείας Ροδόπολης Ν. Σερρών. Το Κέντρο έχει δυνατότητα σύνδεσης με όλα τα Νοσοκομεία Εσωτερικού και Εξωτερικού, μέσω του συστήματος της τηλεϊατρικής.

Τηλεκπαίδευση

Ο Ο.Τ.Ε. αναπτύσσοντας εφαρμογές ISDN ανοίγει νέους ορίζοντες στους τομείς της εκπαίδευσης και της επιμόρφωσης, καταργεί σύνορα και αποστάσεις, συμβάλλει στην ταχύτερη μετάδοση της πληροφορίας και της γνώσης.

Η τηλεκπαίδευση προσφέρει:

• Εύκολη και άμεση διασύνδεση ομάδων και ατόμων με μεγάλη γεωγραφική διασπορά.

• Ίσες ευκαιρίες σε εκπαιδευτές και εκπαιδευόμενους, ανεξάρτητα από αποστάσεις και χρονικούς περιορισμούς.

• Ολοκληρωμένη παρουσίαση των εκπαιδευτικών θεμάτων με χρήση όλων των μορφών επικοινωνίας (φωνή, εικόνα, κείμενο, δεδομένα).

Σημαντικά είναι επίσης τα οφέλη που προκύπτουν για τις επιχειρήσεις από την εφαρμογή του ISDN στον τομέα της επιμόρφωσης του στελεχιακού και ανθρώπινων δαπανών σε συνδυασμό με την ευκολότερη και εντατικότερη υλοποίηση αναλόγων προγραμμάτων σε όλους τους χώρους της επιχείρησης.

Τηλεργασία

Με την ανάπτυξη εφαρμογών ISDN στον τομέα της τηλεργασίας επιτυγχάνεται καλύτερη αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού μιας επιχείρησης ή ενός Οργανισμού καθώς παρέχεται η δυνατότητα σε άτομο που βρίσκονται σε διαφορετικά σημεία εργασίας να συνεργάζονται και ν’ αποδίδουν με την ίδια αποτελεσματικότητα, σαν να βρίσκονται στον ίδιο χώρο.

Η τηλεργασία συμβάλλει:

• Στη μείωση των λειτουργικών δαπανών μιας επιχείρησης.

• Στην καλύτερη αξιοποίηση του πολύτιμου χρόνου των στελεχών, περιορίζοντας τις μετακινήσεις ρουτίνας στο ελάχιστο.

• Στην άμεση και ολοκληρωμένη επικοινωνίας των στελεχών και λειτουργικών της, που σήμερα γίνεται με τα παραδοσιακά μέσα.

Τηλεδιασκέψεις

Πρόκειται για μια υπηρεσία που δίνει τη δυνατότητα ταυτόχρονης επικοινωνίας με εικόνα και ήχο μεταξύ δυο ή περισσότερων ομάδων χρηστών, που βρίσκονται σε διαφορετικά σημεία στο εσωτερικό ή στο εξωτερικό. Η επικοινωνία γίνεται με χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή. Ο χρήστης συνδέεται άμεσα με τα πρόσωπα που θέλει να επικοινωνήσει και είναι σε θέση να ανταλλάξει απόψεις με αυτούς από οποιοδήποτε σημείο του κόσμου.

Η εξελιγμένη τεχνική αυτής της υπηρεσίας προσφέρει τις εξής δυνατότητες:

• Ταυτόχρονη επικοινωνία με εικόνα και ήχο

• Ανταλλαγή πληροφοριών με τη μορφή εγγράφων, σχεδίων, αρχείων, slides κλπ.

• Προβολή βιντεοταινίας

• Εγγραφή της τηλεδιάσκεψης σε βιντεοταινία

Πλεονεκτήματα

•  Σημαντική εξοικονόμηση χρόνου και κόστους εξαιτίας του περιορισμού των μετακινήσεων.

• Αύξηση της παραγωγικότητας και της αποτελεσματικότητας.

• Ταχύτητα στη λήψη των αποφάσεων, γιατί επιτρέπει την πραγματοποίηση συσκέψεων χωρίς ιδιαίτερο προγραμματισμό.

• Άμεση ανταλλαγή πληροφοριών με τη μορφή εγγράφων, εικόνων, σχεδίων, αρχείων κλπ.

«Χρειάζεται ένα θεσμικό πλαίσιο που να μην καθηλώνει, να μην εμποδίζει αλλά να οργανώνει την απελευθέρωση και να δίνει τη δυνατότητα της φθηνής πρόσβασης στη γνώση και την πληροφορία και στον τελευταίο πολίτη…

Τα μεγέθη της κινητής τηλεφωνίας και μόνον είναι ήδη εντυπωσιακά.

Το 1995 είχαμε παγκοσμίως 87 εκατομμύρια χρήστες κινητών επικοινωνιών. Από αυτούς 22 εκατομμύρια στην Ε.Ε., 36 εκατομμύρια στις ΗΠΑ και 29 εκατομμύρια στον υπόλοιπο κόσμο. Το 2005 οι προβλέψεις προσδιορίζουν τους χρήστες παγκοσμίως σε 425 εκατομμύρια. Οι χρήστες της κινητής Τηλεφωνίας στην Ελλάδα για την ίδια χρονιά σύμφωνα με ορισμένες αισιόδοξες προβλέψεις θ’ αγγίζουν τα 4 εκατομμύρια».

Τάσος Μαντέλης

(από Ημερίδα ως υπουργός Μεταφορών και Επικοινωνιών)

«Ο κλάδος της πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών απέδειξε με την αλματώδη ανάπτυξή του ότι ξεφεύγει από τα συνηθισμένα μέτρα. Αυτή η εξέλιξη είναι στενά συνυφασμένη με την εισβολή της ηλεκτρονικής σε όλους τους τομείς της οικονομικής και κοινωνικής ζωής και τη μετάβαση από τη βιομηχανική οικονομία σε αυτό που ονομάζουμε Κοινωνία της Πληροφορίας.

Ατμομηχανή αυτών των εξελίξεων είναι ο κλάδος της πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών, πράγμα που αντανακλάται στο υψηλό ποσοστό –5,4% με το οποίο συμμετέχει στο Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν».

Βάσω Παπανδρέου

(Ομιλία από εκδήλωση του συνδέσμου επιχειρηματικών πληροφορικής της Ελλάδας, ως υπουργός Εσωτερικών, Δημοσίας Διοίκησης και Αποκέντρωσης)

«Πρώτη πρόκληση για την Ελλάδα είναι ότι μπορεί να γίνει η βάση σχεδιασμού και εκκίνησης όλων των μεγάλων επενδυτικών πρωτοβουλιών συνδυασμένων στους τομείς της ενέργειας και των τηλεπικοινωνιών για ολόκληρη την περιοχή της ΝΑ Ευρώπης και του Ευξείνου Πόντου».

Χρήστος Παπουτσής

(Από ομιλία του Έλληνα Επιτρόπου στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών)

Προσαρμογή εργασίας:

Αθανασιάδης Αθανάσιος

athanasiadi@sch.gr