ΥΦΑΝΤΙΚΗ -ΚΕΝΤΗΤΙΚΗ

Εισαγωγή : Το χθες και το σήμερα  

Η εικόνα της κόρης που υφαίνει στον αργαλειό είναι σε όλους γνωστή, ακόμα και στους ανθρώπους που δεν την είδαν ποτέ στην πραγματικότητα. Κι αυτό γιατί την έχει καθιερώσει σαν στερεότυπο μοτίβο της η ελληνική ποίηση από τον Όμηρο ως το δημοτικό τραγούδι. Στην Οδύσσεια ο Ερμής, σταλμένος από τον Δία στο νησί της Καλυψώς, βρίσκει τη νύμφη μέσα στη σπηλιά της να υφαίνει τραγουδώντας στον αργαλειό με χρυσή σαΐτα. Στο δημοτικό τραγούδι ο ξενιτεμένος , γυρνώντας ύστερα από χρόνια στην πατρίδα του, βρίσκει την καλή του στον αργαλειό να ρίχνει την σαΐτα. Η αγάπη της ποικιλίας, των πολύχρωμων και πολυποίκιλων πραμάτων, είναι χαρακτηριστικό των απλών ανθρώπων, των παιδιών και των γυναικών κατά τον Πλάτωνα. Η λαϊκή τέχνη είναι κι αυτή μια έκφραση της ψυχής των απλών ανθρώπων. Χαρακτηριστικό της είναι η χαρά του χρώματος και της ποικιλίας των σχεδίων, χαρά που εκδηλώνεται σ' όλα της τα δημιουργήματα. Ακμή της υφαντικής είχαμε σ' όλες τις περιοχής της σημερινής Ελλάδα και στις «χαμένες πατρίδες», πουθενά όμως η τέχνη αυτή δεν συνδέθηκε τόσο στενά με την οικογενειακή και οικονομική ζωή του λαού όσο στη Μακεδονία και στη Θράκη, όπου τη βλέπουμε ν' αποτελεί όχι μόνο πλουτοπαραγωγική πηγή, αλλά και σταθερό στοιχείο στα έθιμα, στις προλήψεις και στις παραδόσεις.

Η σχέση  του λαϊκού ανθρώπου  με όλα  τα πράγματα, μ' αυτά που  ο  ίδιος  κατασκευάζει, αλλά  και με την ύλη αυτή  καθαυτή, δεν είναι μόνο σχέση πρακτική είναι και σχέση ψυχική, που για το λαϊκό άνθρωπο σημαίνει κυρίως σχέση μαγική. Η κλωστή που γνέθει η γυναίκα στη ρόκα της δεν είναι μονάχα η πρώτη ύλη του υφαντού της απεικονίζει συμβολικά και την τύχη της κλώστριας. «Κόβονται οι μέρες της», έλεγαν για τη γυναίκα που της κοβόταν συχνά η κλωστή πάνω στο κλώσιμο. Κι ο αργαλειός, το απαραίτητο εξάρτημα κάθε λαϊκού σπιτιού παλαιότερα, είναι κι αυτός στενά δεμένος με τις δοξασίες του λαού.  

Από τον αργαλειό βγήκαν από το  τέλος  του  ΙΗ' ως τις   αρχές του Κ' αιώνα, έργα υψηλής  καλλιτεχνικής πνοής. Τόσο   τα  σχέδια, όσο και η διαύγεια και αρμονία των χρωμάτων, έδωσαν στα έργα αυτά της   υφαντικής  μια ξεχωριστή θέση  στη μεταβυζαντινή λαϊκή  τέχνη. Η παράδοση   δεν επέτρεπε  νεωτερισμούς και επιδράσεις   στα μοτίβα. Τα   σχέδια   περνούσαν     από την μάνα   στην κόρη. Ωστόσο   κάθε υφάντρα  και μάλιστα εκείνες που είχαν αναπτυγμένο το καλλιτεχνικό ένστικτο, έδιναν και την προσωπική τους   σφραγίδα. Η μεγάλη   ακμή της υφαντικής στη Μακεδονία και ειδικότερα στο νομό Σερρών, είναι η περίοδος   από τα μέσα  περίπου του 18ου αιώνα   ως τις   αρχές   του 20ου. Η υφαντική είχε μέσα σ' αυτή την χρονική περίοδο μια   εντελώς ξεχωριστή θέση στη λαϊκή τέχνη των Ελλήνων  της  Βόρειας  Ελλάδας, όχι μόνο ως οικιακή αλλά και ως    εργαστηριακή τέχνη. Όταν    τη συναντάμε   στο πλαίσιο  της οικοτεχνίας, απασχολούνται οι  γυναίκες, ενώ  στις  βιοτεχνίες  κυρίως  οι άντρες.  Ως    εργαστηριακή τέχνη και βιοτεχνία, έπαιζε  σημαντικό ρόλο στην οικονομική ζωή του τόπου.   Η υφαντική από το 1992  και μετά xρωστά πολλά   στην εργατικότητα και στην   καλλιτεχνική       διάθεση    των   Ελλήνων       προσφύγων,   που εγκαταστάθηκαν στη Μακεδονία,  κυρίως όσον αφορά στην ανάπτυξη της τεχνικής των χαλιών.

Σήμερα ότι έχει σχέση με την υφαντική έχει αντικατασταθεί από τις μηχανές και συντελείται στις μεγάλες βιομηχανικές μονάδες της χώρας μας και του εξωτερικού. Μια σημαντική προσπάθεια σύνδεσης με την παράδοση επιχειρεί ο «Εθνικός οργανισμός Πρόνοιας» (Ε.Ο.Π.), που ιδρύθηκε στις 11-7-1947 με τον ονομασία «Πρόνοια Βόρειων Επαρχιών Ελλάδας». Ο Ε.Ο.Π. παράλληλα με τις άλλες δραστηριότητες, αναπτύσσει και την Οικοτεχνία με στόχο την διατήρηση και διάδοση της Λαϊκής Τέχνης και την ενίσχυση του οικογενειακού εισοδήματος με την επαγγελματική κατάρτιση και απασχόληση των αγροτισσών. Το πρώτο ταπητουργείο έβαλε μπροστά τον αργαλειό του το 1953 στο χωριό Λέχοβο της Καστοριάς.  

Το οικοτεχνικό πρόγραμμα του Οργανισμού, έχει σκοπό την οικονομική και κοινωνική στήριξη ανειδίκευτων και οικονομικά ασθενών γυναικών της ελληνικής υπαίθρου, αλλά και την διάσωση και διάδοση της ελληνικής παραδοσιακής τέχνης στο χώρο της ταπητουργίας - κιλιμοποιίας και του κεντήματος. Σήμερα απασχολούνται 800 περίπου γυναίκες στις 60 σχολές ταπητουργίας -κιλιμοποιϊας της οικοτεχνίας, ενώ άλλες 2.000 γυναίκες απασχολούνται στα σπίτια τους με το κέντημα. Αναδημιουργούν έργα που είναι εμπνευσμένα από τον πλούτο της ελληνικής φύσης, από αρχαίες τοιχογραφίες, από τη νεότερη Λαϊκή Τέχνη, ενώ πολλά από τα χειροτεχνήματα από λεπτομέρειες σε Ευαγγέλια και Χρυσόβουλα του Αγίου Όρους, από άμφια ιερέων, από ποδιές παραδοσιακών στολών. Με τον πατροπαράδοτο ξύλινο αργαλειό και τις βελονιές του Βυζαντίου, της Θράκης, της Αράχοβας και της Λευκάδας, μετατρέπονται οι Κρητικές τοιχογραφίες, τα ευρήματα της Βεργίνας, τα ψηφιδωτά των ανακτόρων και των εκκλησιών, οι γάμοι και τα πανηγύρια του λαού μας, τα πουλιά και τα λουλούδια των όμορφων δασών μας, τα δελφίνια, τα όστρακα και τα καραβάκια των καταγάλανων θαλασσών μας σε πραγματικά αριστουργήματα. Τάπητες κόμβων, κιλίμια, κεντητά χαλιά και μαξιλάρια, τραπεζομάντηλα, σε μεν, πετσέτες και πολλά άλλα μικροχειροτεχνήματα περιλαμβάνονται στη συλλογή του Προγράμματος της Οικοτεχνίας του Ε.Ο.Π.

Σχολή ταπητουργίας Νέου Σουλίου

Στο νομό Σερρών λειτουργούν οι σχολές ταπητουργίας Νέου Σουλίου, Αγίου Πνεύματος, Κάτω Καμήλας, Κάτω Ορεινής, Νιγρίτας, Ξηρότοπου. Του Σιδηροκάστρου και της Άνω Ορεινής σταμάτησαν να λειτουργούν. Επίσης σταμάτησαν να εργάζονται 60 οικοτέχνιδες με κατ' οίκον εργασία κεντημάτων. Το φαινόμενο επεκτείνεται σ' ολόκληρη την Ελλάδα και οφείλεται στην εισαγωγή περσικών χαλιών, χειροποίητων και μη, συνθετικών χαλιών και τυποποιημένων κεντημάτων από την Άπω Ανατολή. Όλα αυτά συνεπάγονται απώλεια συναλλάγματος και το σβήσιμο της πλούσιας παραδοσιακής κληρονομιάς στην τέχνη. Εξάλλου ο νόμος 2646/98 προβλέπει τη μεταβίβαση της Οικοτεχνίας στους Ο.Τ.Α. που εάν δεν ολοκληρωθεί σε ένα χρόνο καταργείται αυτοδίκαια. Είναι σαφές όμως ότι ο κάθε Δήμος χωρίς την υπάρχουσα δομή της υπηρεσίας είναι αδύνατο από μόνος του να λειτουργήσει τις μονάδες Οικοτεχνίας. Είναι κρίμα να καταργηθεί μια τέτοια κληρονομιά, που άλλα κράτη θα διατηρούσαν ως θησαυρό. Η πολιτεία πρέπει να δείξει την απαιτούμενη ευαισθησία ώστε να μην ολοκληρωθεί ο μαρασμός της λαϊκής τέχνης και της επαρχίας με παράλληλη ενίσχυση της αστυφιλίας και του εισαγόμενου μοντερνισμού

Καλαθά Άννα (Φιλόλογος)

Αβραμίδου Χαρίκλεια (Φιλόλογος)

Αθανασιάδης Αθανάσιος (Μαθηματικός)