Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου Σερρών

Σύντομη ιστορική αναδρομή 

Η ιστορία του μοναστηριού, ιστορία αιώνων, και οι πνευματικοί, αρχαιολογικοί και καλλιτεχνικοί θησαυροί του, προσελκύουν το ενδιαφέρον πολλών που με προσκηνηματική διάθεση το επισκέπτονται.

Είναι από τα πιο παλιά Μοναστήρια της Ορθοδοξίας μας. Όχι μόνο η παλαίφατη κτίση του (1270), αλλά και η καταγωγή των κτητόρων του είναι εξακριβωμένη και είναι τιμή για την πόλη των Σερρών, μια που και οι δυο κτήτορες της Ιεράς Μονής ήταν Σερραίοι. Ο π. Ιωαννίκιος, αγιορείτης μοναχός ήρθε με το δωδεκαετή τότε ανιψιό του Ιωακείμ στο μέρος όπου βρίσκεται σήμερα το μοναστήρι.  

Ένα μόνο μικρό εκκλησάκι υπήρχε στ' όνομα της Γεννήσεως του Αϊ Γιάννη του Προδρόμου, του Βαπτιστή του Κυρίου μας. Κι αυτό τελείως ερειπωμένο, ρημαγμένο και άστεγο. Το μικρό αυτό εκκλησάκι, το έτος 1270, το περιποιήθηκε και το επισκεύασε ο π. Ιωαννίκιος. Αυτό σώζεται μέχρι σήμερα. Κι αυτή η χρονολογία, δίκαια θεωρήθηκε και θεωρείται η επίσημη και επικρατέστερη χρονολογία κτίσεως της Ιεράς Μονής. Μέσα σε λίγο χρονικό διάστημα άρχισαν να μαζεύονται κι άλλοι μοναχοί με αποτέλεσμα να επεκταθούν τα κελιά που ήταν απαραίτητα για να τους στεγάζουν.

Το εκκλησάκι του Τιμίου Προδρόμου, το αρχικό, που το 1270 περιποιήθηκε και αναστήλωσε ο π. Ιωαννίκιος, στο διάβα των αιώνων δέχτηκε πολλές επιδιορθώσεις και ίσως μικρές, ανεπαίσθητες προσθήκες.

Οι ωραιότατες τοιχογραφίες που έχει και γενικά η εσωτερική ιστόρηση του, που φέρνει έντονα τα σημάδια του χρόνου, έγιναν το 1535.

Ο όσιος Ιωαννίκιος πέθανε στο Μοναστήρι του σε ηλικία 75 ετών αφού παράλληλα ανήλθε στο επισκοπικό αξίωμα και κλήθηκε να διαποιμάνει άξια για δέκα ολόκληρα χρόνια την Επισκοπή της Έζεβας (η σημερινή Δάφνη της περιφέρειας Νιγρίτας). Ο τάφος του βρίσκεται σήμερα στο αριστερό μέρος του μεσαίου τμήματος (Μεσονυκτικού) του ιερού Ναού. Από το 1345 και μετά το Μοναστήρι έζησε εξαιτίας των ιστορικών συγκυριών, μια περίοδο δοκιμασιών.  Από το 1457 μέχρι το 1462 στη Μονή μόνασε ο πρώτος πατριάρχης μετά την άλωση της Κων/πολης, Γεννάδιος ο Σχολάριος. Το 1465 επέστρεψε οριστικά στη Μονή, όπου και έμεινε μέχρι το 1472, έτος του θανάτου του. Η εικόνα που παρουσίαζε το Μοναστήρι του Προδρόμου τα τελευταία 70 χρόνια ήταν περισσότερο από ζοφερή. Κανένα φως ελπίδας. Όλα σκοτεινά και μαύρα. Να πώς διεκτραγωγεί την κατάσταση ο αρχιμανδρίτης Γαβριήλ Κουντιάδης. «Η σκληρά και άτεγκτος μοίρα μας έχει γράψει εις τα ιδικά μας χρόνια και πολλά να τραβήξωμεν».

Η μία καταστροφή διαδεχόταν την άλλη. Το Μοναστήρι το βρήκαν ζημιές, που δεν τις είχε ξαναδεί. Απ' αυτές δεν εξαιρούνταν και οι πατέρες του μοναστηριού. Κι όλα αυτά από τις ανήκουστες θηριωδίες και ωμότητες των Βουλγάρων το έτος 1913 και στη συνέχεια το 1916. Δέκα εννέα συνολικά πατέρες εκτόπισαν και άλλους τους έστειλαν στη Βουλγαρία.  Το Μοναστήρι το κατέστρεψαν τελείως.  Την πλούσια και ονομαστή βιβλιοθήκη της Μονής με τα αρχαία και πολύτιμα χειρόγραφα της, με τους παλιούς της κώδικες και με όλα τα επίσημα και αξίας έντυπα βιβλία της, τα έχουν στην κυριολεξία καταληστέψει. Μέσα από την Εκκλησία αφαίρεσαν ιερά σκεύη, Τίμιους Σταυρούς, ιερά άμφια, αργυρά ενδύματα ιερών εικόνων, το ξυλόγλυπτο προσκυνητάρι και το επίσης ξυλόγλυπτο Αρχιερατικό θρόνο καθώς και πολλά άλλα πολύτιμα αντικείμενα, έργα άριστης τέχνης.

Αυτή η μεγάλη καταστροφή έγινε το 1917-18 από τους Βουλγάρους. Αυτοί οι ίδιοι ήρθαν ξανά τον Απρίλιο του 1941 και αυτή τη φορά μαζί με τον Γερμανικό στρατό κατοχής.

Όταν έφυγαν το 1944 δεν είχαν τίποτα να πάρουν. Τα είχαν πάρει όλα πρωτύτερα, το 1917, που την είχαν καταληστέψει.

Το Μοναστήρι, όπως είδαμε, στο πέρασμα της μακραίωνης ζωής του, έζησε μέρες δύσκολες, αλλά και μέρες δόξας. Γνώρισε διωγμούς, καταστροφές, αρπαγές, ληστείες.

Δεν θα 'ταν υπερβολή να πούμε πως αυτό το Μοναστήρι έπαιξε καίριο ρόλο στη ζωή του έθνους μας. Ιδίως στο βόρειο-ελλαδικό χώρο. Στη φυσιογνωμία την πνευματική και την εθνική και στη χριστιανική ταυτότητα των ελλήνων της Μακεδονίας μας.

Από το 1986 επιστρατεύτηκε στο παλαίφατο αυτό προπύργιο της Ορθοδοξίας, μια γυναικεία Αδελφότητα. Κι έτσι την απογοήτευση και την απελπισία τη διαδέχτηκε η γλυκιά ελπίδα. 

Για το «σήμερα» δε γράφεται ιστορία, γιατί εκείνο τη γράφει μόνο του μέρα με τη μέρα. Η ιστορία του «σήμερα» θα γραφτεί αύριο.

ΚΤΙΣΜΑΤΑ

Το μέσο της αυλής του μοναστηριού καταλαμβάνει η εκκλησία, το λεγόμενο καθολικό, που η ίδρυσή του τοποθετείται στις αρχές του 14ου αιώνα, και στα δυτικά της βρίσκεται η Φιάλη, κτίσμα του 1854, που χρησιμεύει για τον αγιασμό των υδάτων, στην εορτή των Θεοφανίων και κάθε πρώτη του μήνα. Η εκκλησία περιβάλλεται από τα κελιά των Μοναχών, το Ηγουμενείο, τα κτίρια της ιερατικής Σχολής και την Τράπεζα. Στη νοτιοδυτική γωνία του περιβόλου της Μονής και δεξιά της εισόδου, υψώνεται ο τετράγωνος Πύργος, που χρονολογείται από την εποχή του δεύτερου κτήτορα Ιωακείμ. Το 1876 ο πύργος επισκευάστηκε και από τότε μετατράπηκε σε βιβλιοθήκη. Εκεί φυλάγοταν 100 τόμοι χειρογράφων σε πάπυρο, 200 τόμοι σε χαρτί, 1500 έντυπα, 4 χρυσόβουλα, 5 πατριαρχικά σιγίλια και άλλα αντικείμενα, που λεηλατήθηκαν και αρπάχθηκαν κατά τους πολέμους. Δίπλα στον Πύργο βρίσκεται το Αρχονταρίκι, που χρονολογείται από το 1795 και που εσωτερικά φέρει τοιχογραφίες τοπίων, πόλεων, λιμανιών μαζί με άλλα διακοσμητικά θέματα

ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΕΣ

Τοιχογράφηση του Καθολικού έγινε σε διάφορες εποχές και από διαφορετικούς αγιογράφους. Οι παλαιότερες τοιχογραφίες είναι αυτές που έγιναν κατά τη διάρκεια της ηγουμενίας του δεύτερου κτήτορα Ιωακείμ (1300 -1333)  και διακρίνονται για την εκφραστικότητα, το ρεαλισμό και την παθητικότητα που χαρακτηρίζουν και σύγχρονες τοιχογραφίες που σώζονται στη Θεσσαλονίκη, στο Άγ. Όρος και τη Μακεδονία. Από αυτές σήμερα σώζονται ελάχιστα δείγματα. Στον κυρίως ναό δεν σώζεται κανένα τμήμα από την αρχική διακόσμηση. Η νεότερη τοιχογράφηση είναι του 1803. Το τέμπλο είναι ξυλόγλυπτο, από ξύλο καρυδιάς και χρονολογείται από το 1804.Είναι από τα πιο αξιόλογα, προκαλώντας το θαυμασμό των επισκεπτών.

ΠΑΡΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ

Το παρεκκλήσι του Αγίου Νικολάου βρίσκεται πάνω από την Ενάτη και η άνοδος σε αυτό γίνεται από το καμπαναριό του 1849. Κοσμείται με αξιόλογες τοιχογραφίες του 14ου αι. που επιζωγραφήθηκαν στα μεταβυζαντινά χρόνια δύο φορές.

Στη βόρεια πλευρά του καθολικού είναι προσκολλημένα δύο συνεχόμενα παρεκκλήσια, αφιερωμένα στον Άγιο Ιωάννη τον κτήτορα και στον Άγιο Σπυρίδωνα. Το τελευταίο διασώζει τοιχογραφίες του 1761.

Το παρεκκλήσι του Γενεθλίου του Προδρόμου ή «προδρομούδι» πίσω από την κόγχη του Ιερού Βήματος, του καθολικού, διακοσμείται με τοιχογραφίες του 1535 και νεότερες του 18ου αι. Το μονόχωρο παρεκκλήσιο της Σύναξης των Ταξιαρχών  στη νότια πτέρυγα των κελιών της μονής έχει τοιχογραφίες του 1634, ενώ του Ευαγγελισμού χαρακτηρίζεται για την κομψότητα και το νεωτεριστικό πνεύμα της διακόσμησης του 19ου αιώνα.

Αβραμίδου Χαρίκλεια

Καλαθά Άννα

Αθανασιάδης Αθανάσιος