Η λίμνη Κερκίνη

Κυριακόπουλος Χρήστος του Θεολόγη

Λόγοι επιλογής του προγράμματος

   Ο πατέρας μου κατάγεται από ένα χωριό του νομού Σερρών και από μικρό παιδί επισκέπτομαι την πόλη αλλά και τα αξιοθέατα του νομού. Είμαι λάτρης λοιπόν του πανέμορφου αυτού νομού της Μακεδονίας και με κάθε ευκαιρία προσπαθώ να προβάλω τις ομορφιές του. Η Σέρρες έχει κάθε λόγο να είναι υπερήφανη για τη λίμνη της, τη λίμνη Κερκίνη. Ένας άλλος λόγος για τον οποίο επέλεξα τη λίμνη Κερκίνη ως θέμα εργασίας είναι ότι από την πρώτη φορά που την επισκέφτηκα έμεινα έκπληκτος με την ομορφιά και την ποικιλομορφία που την διακατέχει.

    Επίσης η λίμνη Κερκίνη είναι ένας από τους σημαντικότερους υδροβιότοπους στη χώρας μας και πολλά από τα πουλιά που φωλιάζουν στις όχθες και στα δέντρα της είναι είδη προς εξαφάνιση. Τέλος ένας άλλος λόγος που επέλεξα το θέμα αυτό, είναι ότι η λίμνη αυτή δεν είναι ευρέως γνωστή στους έλληνες πολίτες παρά τη μεγάλη σημασία της για τον τόπο μας.

Σκοποί της εργασίας

     Ο βασικός σκοπός της εργασίας είναι να πληροφορηθούμε πλήρως γύρω από τη λίμνη Κερκίνη. Να γνωρίσουμε τη γεωγραφική θέση της και το κλίμα της περιοχής. Να γνωρίσουμε τα ζώα, τα ερπετά και τα πουλιά που φιλοξενεί η λίμνη.

    Θα μάθουμε το σημαντικό ρόλο που έχει η λίμνη τόσο για τα πουλιά, τα ζώα, τα ψάρια, τα ερπετά που τρέφονται και βρίσκουν καταφύγιο στη λίμνη, όσο και για τη σημασία της ύπαρξή της για τους κατοίκους της περιοχής αλλά και για τους κατοίκους ολόκληρου του νομού!

    Οι παράγοντες που απειλούν την λίμνη αλλά και οι φιλοξενούμενοί της είναι πολλοί και μέσα από την εργασία αυτή θα προσπαθήσουμε να καλύψουμε όσους το δυνατόν περισσότερους μπορούμε.

Στόχοι της εργασίας

     Ο κεντρικός στόχος μέσα από την προσπάθειά μας αυτή θα είναι να συγκεντρώσουμε ένα σεβαστό ποσό ώστε να μπορέσουμε να το διαθέσουμε σε μια από τις γνωστές περιβαλλοντικές οργανώσεις που έχουν στο πρόγραμμα δράσης τους τη λίμνη Κερκίνη ώστε να έχουμε και εμείς συμβάλλει από τη μεριά μας στην προστασία αυτού του σπάνιου υγροβιότοπου της χώρας μας.

    Επιπλέον θα προσπαθήσουμε να πληροφορήσουμε όσο το δυνατόν περισσότερο αριθμό ανθρώπων ώστε να βοηθήσουν και αυτοί στη διάσωση των απειλούμενων ειδών πουλιών που ζουν εκεί.

    Τέλος στο πλαίσιο της μετατροπής των σχολικών εγκαταστάσεων από μουντούς χώρους μάθησης σε χώρους ευχάριστους με χρώματα και φωτογραφίες, θα προσπαθήσουμε να διακοσμήσουμε το σχολείο μας με φωτογραφίες που θα έχουν ως θέμα τη λίμνη Κερκίνη.

Περίληψη προγράμματος

     Επάνω, μέσα κι έξω από το νερό της λίμνης, κορμοράνοι, σκουφοβουτηχτάρες, σταχτοτσικνιάδες, αργυροπελεκάνοι, πάπιες, γλάροι, νυχτοκόρακες, φοινικόπτερα, λαγγόνες, χουλιαρομύτες, γερακίνες... πουλιά αμέτρητα, να μη χορταίνει το μάτι σου και να μην μπορείς να ξεχωρίσεις, άμα δεν ξέρεις. Πουλιά που όταν αποφασίσουν να σηκωθούν όλα μαζί σκοτεινιάζει κι ας είναι μέρα! Βρισκόμαστε σε έναν από τους μεγαλύτερους υγροβιότοπους της Ελλάδας που είναι … τεχνητός.

     Η λίμνη Κερκίνη αναφέρεται στον Ηρόδοτο, που τα βαλτοτόπια που φιλοξένησαν τους Μικρασιάτες πρόσφυγες οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στην πεδιάδα των Σερρών στις αρχές του αιώνα μας δεν ήταν μέρος για να ζήσει κανείς. Το φράγμα στο Λιθότοπο, που στήθηκε από το 1928 έως το 1932, έκοψε τη ροή του Στρυμόνα, έσωσε τους ανθρώπους από τις πλημμύρες και διαμόρφωσε σε μέγεθος τη λίμνη Κερκίνη. Μέσα σε μερικές δεκαετίες, ο υγροβιότοπος έσφυζε από ζωή και απέκτησε διεθνή σημασία από τη Συνθήκη Ramsar του 1974. Ο Στρυμόνας, όμως, άφηνε όλο και περισσότερες φερτές ύλες στον ταμιευτήρα της λίμνης και οι πλημμύρες συνεχίστηκαν. Το ίδιο αυξήθηκαν και οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις, οπότε το φράγμα στα 1982 ψήλωσε, τα αναχώματα σηκώθηκαν κι άλλο και η λίμνη μεγάλωσε. Το φράγμα του Λιθότοπου απέχει 34 χλμ. περίπου από τις Σέρρες και από εκεί η πανέμορφη παραλίμνια διαδρομή μέχρι το ομώνυμο χωριό είναι 16 χλμ.

Ανάπτυξη περιεχομένου προγράμματος

     Γενικές πληροφορίες: Υγροβιότοπος από τους σπάνιους, προστατευμένους από τη διεθνή Σύμβαση RAMSAR , όπου η ποικιλομορφία της βλάστησης, η παρουσία εκατοντάδων ειδών πουλιών, η πλούσια ιχθυοπανίδα και τα πολλά είδη θηλαστικών, ερπετών και αμφιβίων, είναι η φυσική συνέχεια της ζωής που υπήρχε εκεί πριν την κατασκευή του φράγματος. Ξεχωρίζει γιατί είναι από τους πλουσιότερους στην Ελλάδα υγρότοπους από ορνιθολογική άποψη με περισσότερα από 300 είδη πουλιών.

   Εδώ βρίσκονται οι σημαντικότερες αποικίες της Νότιας Βαλκανικής από ερωδιούς, κορμοράνους, χουλιαρομύτες, χαλκομύτες. Είναι η πιο σημαντική περιοχή διαχείμασης και μετανάστευσης του αργυροπελεκάνου σ’ όλη την Ευρώπη και έχει τη μεγαλύτερη σε έκταση υδάτινη περιοχή της Ελλάδας που καλύπτεται από νούφαρα. Γύρω από τη λίμνη ζει ο μεγαλύτερος αριθμός βουβαλιών της Ελλάδας (περίπου 500) και η αρμονική συνύπαρξη ψαράδων και πελεκάνων δεν συναντάται αλλού στην Ελλάδα. Ο επισκέπτης μπορεί να ξεναγηθεί, μέσα και έξω από τη λίμνη, από ιδιωτικούς φορείς που δραστηριοποιούνται στην περιοχή (κοινότητα Κερκίνης, Βυρώνιας κ.λ.π.), ενώ το “περιβαλλοντολογικό κέντρο” που έχει ιδρυθεί και εδρεύει στην κοινότητα Κερκίνης, έχει δημιουργήσει υποδομή (παρατηρητήρια, διόπτρες κ.λ.π.) για την εξυπηρέτηση των επισκεπτών. Η λίμνη βρίσκεται 37 χλμ. βόρεια των Σερρών, εξυπηρετούμενη από οδική και σιδηροδρομική συγκοινωνία.

    Νεώτερη ιστορία της λίμνης: Η συνεχής απόθεση φερτών υλών από το Στρυμόνα εξακολούθησε να ελαττώνει το μέγεθος των λιμνών, δημιουργώντας μεγάλα παραλίμνια έλη και εποχιακά πλημμυρισμένες εκτάσεις. Η βόρεια λίμνη ήταν πολύ μικρή, μερικές φορές μάλιστα στέγνωνε τελείως. Κατά την Τουρκοκρατία ονομαζόταν Μπούτκοβο και αργότερα μετονομάστηκε σε Κερκίνη, η νότια λίμνη ονομαζόταν Αχινός.

    Στις αρχές του εικοστού αιώνα, ένα περίπλοκο, ασταθές σύστημα μικρών λιμνών και εκτεταμένων βάλτων κάλυπτε τα χαμηλά σημεία του λεκανοπεδίου των Σερρών. Σύμφωνα με μετρήσεις της Γεωγραφικής Υπηρεσίας του Ελληνικού Στρατού, το 1927 η λίμνη Κερκίνη κάλυπτε έκταση περίπου 5 χλμ2, τριγυρισμένη από 26 χλμ2 βάλτων ενώ η λίμνη του Αχινού κάλυπτε 80χλμ2 και τα έλη που την περιέλαβαν άλλα 88χλμ2.

    Και οι δύο λίμνες, κυρίως όμως η μεγαλύτερη του Αχινού, συγκρατούσαν τα νερά των πλημμύρων και σχεδόν όλες τις φερτές ύλες που κατέβαζε το ποτάμι.

     Κατά τις περιόδους των πλημμύρων οι λίμνες μεγάλωναν και τα έλη συχνά εκτείνονταν μέχρι τους πρόποδες των λόφων. Τα γύρω δάση και λιβάδια πλημμύριζαν, το νερό έβρισκε ή άνοιγε καινούργιες διόδους και τα υδρόβια φυτά εξαπλώνονταν και αναπτύσσονταν άφθονα. Στις εποχές ξηρασίας οι λίμνες μίκραιναν, η ροή του νερού περιοριζόταν σε λίγες κοίτες και τα έλη στέγνωναν, αφήνοντας πίσω τους εύφορα χώματα.     

Το φράγμα που ανέκοψε τη ροή του ποταμού κατασκευάστηκε κοντά στο χωριό Λιθότοπος και ολοκληρώθηκε το 1932. Ένα ανάχωμα μήκους 7,5 χμ και ύψους 33 μ πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας σχημάτισε το ανατολικό όριο της μελλοντικής λίμνης.

    Στην πράξη η δημιουργία της νέας τεχνητής λίμνης Κερκίνης και η αποξήρανση της λίμνης του Αχινού, μετέφεραν τις υδρολογικές λειτουργίες του λιμνοποτάμιου συστήματος από το νότιο μέρος της λεκάνης στο βόρειο. Ο ταμιευτήρας πλέον απορροφούσε τις πλημμύρες του ποταμού και κατακρατούσε όλα τα φερτά υλικά. Η στάθμη του νερού κυμαινόταν από +25 μ, με αντίστοιχη επιφάνεια της λίμνης 3 χλμ2 ως το μέγιστο όριο των +32μ, στο οποίο η λίμνη κάλυπτε 85χλμ2.

   Μέσα στις επόμενες δεκαετίες, η μεγάλη εναπόθεση φερτών υλών ελάττωσε την χωρητικότητα του ταμιευτήρα ενώ παρατηρήθηκε αστάθεια στα εδάφη θεμελίωσης του φράγματος Λιθοτόπου και του ανατολικού αναχώματος. Το 1952 το ανάχωμα ανυψώθηκε στα +34 μ και ενισχύθηκαν τα θεμέλια του φράγματος.

    Η δραματική μεταβολή του οικοσυστήματος της Κερκίνης λόγω της ανθρωπινής επέμβασης μεταξύ 1930 και 1970, είχε σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις στους υγρότοπους και την άγρια ζωή που συντηρούσαν. Ακόμα, οι σημαντικές εποχιακές διαφορές στη στάθμη και το βάθος του νερού, την έκταση και τη διάρκεια της πλημμύρας αλλά και η εισροή θρεπτικών ουσιών και οι συνεχιζόμενες προσχώσεις του ποταμού δημιούργησαν νέες συνθήκες που επέτρεψαν μια σημαντική ανάκαμψη της άγριας ζωής.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1970 η υδρόβια βλάστηση στην περιφέρεια της λίμνης κάλυπτε σχεδόν 15.000 στρέμματα. Καλαμώνες και ψάθες σκέπαζαν μεγάλες εκτάσεις γύρο από την δυτική και βόρεια όχθη. Οι προσχώσεις του Στρυμόνα είχαν σχηματίσει ένα μεγάλο δέλτα στο σημείο εισροής του στη λίμνη.     

Τα χαμηλά εδάφη γύρω από την κοίτη του ποταμού, σ' όλη τη διαδρομή ως το δέλτα, καλύπτονταν από ένα τεράστιο παρόχθιο δάσος, αποτελούμενο κυρίως από Αρμυρίκια, Ιτιές, Κλήθρα, Πλατάνια και Λεύκες. Ήταν ένα βλοσυρό μέρος με πελώρια δέντρα και θάμνους, αδιαπέραστο σαν ζούγκλα, πλημμυρισμένο ή στεγνό ανάλογα με τις ιδιοτροπίες του ποταμού και πρόσφερε κατοικία σε Βίδρες, Αγριόγατες, Λύκους, Τσακάλια κι αμέτρητα πουλιά. Τα χλοερά λιβάδια που εκτείνονταν κατά μήκος της δυτικής όχθης και προς τα βορειοανατολικά, πέρα απ' το δάσος, κατακλύζονταν όταν ανέβαινε η στάθμη του νερού κι εκεί αναπτύσσονταν μεγάλες συγκεντρώσεις από υδρόβια και επιπλέοντα φυτά.

    Από το 1967, αναφέρονται μεγάλοι πληθυσμοί ερωδιών και άλλων υδρόβιων πουλιών που αναπαράγονταν στους καλαμώνες γύρω απ' την Κερκίνη. Εντοπίσθηκαν δύο μικρές αποικίες από Λαγγόνες με 10 ζευγάρια - είδος που μέχρι τότε θεωρείτο ότι δεν αναπαραγόταν στην Ελλάδα - 50 ζευγάρια Πορφυροτσικνιάδες, 340 ζευγάρια Λευκοτσικνιάδες που φώλιαζαν σε δένδρα και μέσα στα καλάμια μαζί με 550 ζευγάρια Κρυπτοτσικνιάδες και 220 ζευγάρια Νυχτοκόρακες, 100 ζευγάρια Χουλιαρομύτες που έφτιαχναν τις φωλιές τους σε μεγάλα δένδρα με ύψος πάνω από 10 μέτρα - η μεγαλύτερη τότε αποικία Χουλιαρομύτας στην Ελλάδα-10 ζευγάρια Χαλκόκοτες,50 ζευγάρια Μουστακογλάρονα και 40 ζευγάρια Μαυρογλάρονα, άλλο ένα είδος που δεν είχε παρατηρηθεί να φωλιάζει από το 1921.

    Με βάση τα ευρήματα ορνιθολόγων απ όλη την Ευρώπη, οι διεθνείς μη κυβερνητικοί οργανισμοί αναγνώρισαν τη σημασία της λίμνης Κερκίνης και υποστήριξαν δυναμικά την καταχώρηση της στον κατάλογο των υγροτόπων διεθνούς ενδιαφέροντος που θα προστατεύονταν με τη Συνθήκη του Ραμσάρ. Η Ελλάδα επικύρωσε τη Συνθήκη Ραμσάρ το 1974 και περιέλαβε την περιοχή της Κερκίνης στον Ελληνικό κατάλογο υγρότοπων.

    Το 1978 ανακαλύφθηκε μια μεγάλη μικτή αποικία με 851 φωλιές σε μια μικρή νησίδα του Στρυμόνα, σκεπασμένη με καλάμια και πυκνή βλάστηση, σε απόσταση περίπου 4χλμ από την όχθη της λίμνης.

  Το 1980 αναφέρετε ότι υπήρχαν περισσότερα από 700 ζευγάρια Λευκοτσικνιάδες, 600 ζευγάρια Κρυπτοτσικνιάδες, 400 ζευγάρια Νυχτοκόρακες, 70 ζευγάρια Πορφυροτσικνιάδες, 120 ζευγάρια Χουλιαρομύτες,150 ζευγάρια Χαλκόκοτες, 200 ζευγάρια Λαγγόνες, 240 ζευγάρια Νανοβουτηχτάρια και 50-100 ζευγάρια Βαλτόπαπιες οι μεγαλύτεροι πληθυσμοί αυτών των ειδών στη χώρα. Η Κερκίνη ήταν επίσης η δεύτερη σπουδαιότερη περιοχή φωλιάσματος στην Ελλάδα για τα Σκουφοβουτηχτάρια (120 ζευγάρια), τις Σταχτόχηνες (20 ζευγάρια) και τα Μουστακογλάρονα (90 ζευγάρια) και συντηρούσε σημαντικούς πληθυσμούς Καλαμοκανάδων (60 ζευγάρια), Νεροχελίδονων (140 ζευγάρια) και Πελαργών (πάνω από 200 ζευγάρια φώλιαζαν στα γειτονικά της λίμνης χωριά).

    Κατά τη δεκαετία του 1970, η λίμνη ουσιαστικά στέγνωνε το χειμώνα, εκτός από λίγους νερόλακκους και την κοίτη του ποταμού. Τα λασποτόπια και οι ρηχές περιοχές που αποκαλύπτονταν, ήταν ζωτικά σημεία ανάπαυσης και ξεχειμωνιάσματος για αναρίθμητα μεταναστευτικά πουλιά. Οι χειμωνιάτικοι πληθυσμοί χηνοπαπιών συχνά ξεπερνούσαν τις 70.000 άτομα, κυρίως Πρασινοκέφαλες πάπιες και Σαρσέλες, μαζί με μερικές χιλιάδες Ασπρομετωπόχηνες και Σταχτόχηνες. Η Κερκίνη αποτελούσε τότε τη σπουδαιότερη περιοχή ξεχειμωνιάσματος στην Ελλάδα για τις Λιμόζες, με μέσο όρο 3.000 άτομα, που μοιράζονταν τα βοσκοτόπια τους με χιλιάδες Λασποσκαλίδρες και Αβοκέτες. Πάνω από 600 Αργυροπελεκάνοι παρέμεναν εκεί μαζί με λίγες χιλιάδες Κορμοράνους και μερικές εκατοντάδες Αργυροτσικνιάδες. Ο ταμιευτήρας αποδείχτηκε ανεπαρκής για ν' αντιμετωπίσει τις πλημμύρες που χτύπησαν την πεδιάδα των Σερρών το 1955, το 1957 και ξανά το 1962 και 1963. Στα μέσα της δεκαετίας του 1970 υπολογίστηκε πως η χωρητικότητα του είχε μειωθεί σχεδόν κατά 50 % από το 1952. Ταυτόχρονα οι ανάγκες νερού για άρδευση αυξήθηκαν υπερβολικά, καθώς οι καλλιεργούμενες εκτάσεις εκτινάχτηκαν από 60.000 στρέμματα το 1950, σε 580.000 στρέμματα το 1980. Οι αρμόδιες τεχνικές υπηρεσίες εκπόνησαν μια δεύτερη σειρά έργων, σχεδιασμένων για να μεγαλώσουν τη χωρητικότητα της λίμνης.

   Το νέο, μεγαλύτερο και ψηλότερο φράγμα στον Λιθότοπο χτίστηκε περίπου 400 μέτρα δυτικά του παλαιού και εγκαινιάστηκε το 1982. Το ανατολικό ανάχωμα ανυψώθηκε στο επίπεδο των +39 μ και άλλο ένα ανάχωμα με το ίδιο ύψος κατασκευάστηκε για να σχηματίσει το δυτικό όριο της λίμνης, κοντά στο χωριό Κερκίνη. Η κοίτη του Στρυμόνα, από τη γέφυρα του Πετριτσίου ως τη λίμνη, εκτράπηκε σε νέο τεχνητό κανάλι, προστατευόμενο από αναχώματα. Η εκτέλεση των νέων έργων προκάλεσε μεγάλες καταστροφές στους οικότοπους, εξ αιτίας των μετατοπίσεων της κοίτης του ποταμού, της κατασκευής αναχωμάτων και της αποστράγγισης εδαφών. Τα υγρολίβαδα αποξηράνθηκαν και το πολύτιμο δάσος εξολοθρεύτηκε για να μετατραπεί σε χωράφια. Τα αξιολύπητα απομεινάρια του γύρω από το δέλτα του Στρυμόνα καλύπτουν μόνο λίγες χιλιάδες στρέμματα. Οι μεγάλες αποικίες από Χουλιαρομύτες και Χαλκόκοτες στα αρχαία, πανύψηλα δένδρα κοντά στο Μανδράκι καταστράφηκαν και αυτές στην πορεία των έργων και τα πουλιά αναγκάστηκαν να μετακινηθούν, αφού τα δέντρα που φώλιαζαν αφανίστηκαν.

    Με την αποπεράτωση του φράγματος και την ανύψωση των αναχωμάτων, η ελάχιστη και η μέγιστη ετήσια στάθμη του νερού αυξήθηκαν σταδιακά μέσα σε λίγα χρόνια. Η ελάχιστη στάθμη έφτασε τα +31,5 μ όπου και σταθεροποιήθηκε. Η μέγιστη όμως στάθμη συνέχισε να ανεβαίνει καθώς αυξάνονταν οι καλλιεργούμενες εκτάσεις. Αν και φάνηκε σταθερή γύρω στα +35 μ για λίγα χρόνια, μέχρι το 1990 είχε φτάσει τα +35,6 μ και το 1991 άγγιξε τα +36 μ για πρώτη φορά. Έκτοτε η μέγιστη ετήσια στάθμη της λίμνης κυμαινόταν γύρω από τα +36 μ για να υψωθεί ξαφνικά σ' ένα πρωτοφανές +36,4μ το 1995, με καταστροφικές συνέπειες για τα πουλιά και την επιπλέουσα βλάστηση.

    Πρακτικά, το βάθος και η διάρκεια του πλημμυρισμού αυξήθηκαν και η ετήσια διαφορά μεταξύ μέγιστης και ελάχιστης στάθμης ξεπερνά πλέον τα 5 μέτρα. Όλα τα εδάφη μέχρι το υψόμετρο των +31,5 μ παραμένουν μόνιμα σκεπασμένα από το νερό μετά το 1986. Τα εδάφη πάνω από τα +33 μ που δεν πλημμύριζαν ποτέ πριν το 1982, τώρα καλύπτονται για περισσότερους από πέντε μήνες κάθε χρόνο. Μετά το 1991, όταν το νερό φτάνει στο μέγιστο του επίπεδο, πλημμυρίζει ξανά μερικές από τις αποστραγγισμένες περιοχές με χωράφια γύρο από την παλιά κοίτη του Στρυμόνα.

   Παρόχθια περιγραφή της λίμνης. Η παρόχθια βλάστηση της λίμνης Κερκίνης τροποποιήθηκε δραστικά από την αυξημένη κατάκλυση μετά το 1982. Μέχρι τότε, οι εκτεταμένοι καλαμώνες του, ανάμικτοι με μικρότερες συστάδες από ψαθιά κάλυπταν 9.000-10.000 στρέμματα, παρέχοντας καταφύγιο σε χιλιάδες πουλιά που αναπαράγονταν εκεί. Το 1984 οι καλαμώνες είχαν εξαφανιστεί τελείως, κατεστραμμένοι από το υπερβολικό βάθος του νερού. Μέχρι σήμερα δεν έχουν επανεμφανιστεί, εξ αιτίας της μεγάλης διακύμανσης της στάθμης, το μεγάλο βάθος κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού και την αυξανόμενη βοσκή που εμποδίζει την εγκατάσταση τους πέρα από τα όρια του νερού.

    Μεμονωμένες συστάδες καλαμιών υπάρχουν κοντά στη βόρεια όχθη, σε σημεία απροσπέλαστα για τα πρόβατα και τα γελάδια. Μικρότερες τούφες επιζούν κι αλλού, κυρίως σε μέρη όπου προστατεύονται ανάμεσα σε πυκνές συστάδες ιτιών.

    Με το νέο υδρολογικό καθεστώς μια μεγάλη κοινωνία από Άσπρα Νούφαρα σχηματίστηκε πολύ γρήγορα στη βορειοδυτική πλευρά της λίμνης, στην περιοχή που προηγουμένως βρίσκονται οι καλαμώνες. Τα νούφαρα μάλλον είχαν επεκταθεί μέχρι το ανώτατο όριο βάθους, καθώς έπρεπε να επιζήσουν για περισσότερες από 40 μέρες σε βάθος νερού 5 m, ήδη μεγαλύτερο από το αναφερόμενο στην βιβλιογραφία σαν οριακό. Η συνεχής ανύψωση της μεγίστης στάθμης του νερού μετά το 1991 έγειρε την πλάστιγγα και η συστάδα των νούφαρων άρχισε να συρρικνώνεται χρόνο με το χρόνο. Το 1995 κάλυπτε μόνο 500-800 στρέμματα, και είχε περιοριστεί στα ρηχότερα σημεία κοντά στο δυτικό ανάχωμα.

     Η υδρόβια βλάστηση περιλαμβάνει εκτεταμένους τάπητες από Κίτρινα Νούφαρα που φυτρώνουν σε ρηχότερα νερά, κυρίως στο βορειοανατολικό μέρος της λίμνης και μικρές συγκεντρώσεις από Ποταμογείτονες. Οι συστάδες τους κοντά στο ανατολικό ανάχωμα έχουν επεκταθεί μετά το 1993, μάλλον επειδή η ψηλότερη στάθμη δημιούργησε ιδανικό βάθος γι' αυτά σε περιοχές που αλλιώς θα ήταν υπερβολικά ρηχές.    

Αυτή η ανάπτυξη όμως δεν πρόκειται να συνεχιστεί αν εξακολουθήσει η αύξηση του βάθους. Οι τεράστιοι τάπητες από Νεροκάστανα που κάλυπταν τα ρηχά νερά πριν το 1982 έπαψαν να αναπτύσσονται, αποδεκατισμένοι από τη μεγάλη διακύμανση των επιπέδων του νερού. Τα Νεροκάστανα, σπάνια και προστατευόμενα στην Ευρώπη, εμφανίζονται τώρα με μικρούς πληθυσμούς, αραιά διεσπαρμένους στα όρια της πλημμυρισμένης περιοχής σε σημεία προστατευόμενα από τον άνεμο.

    Άλλωστε μετά την καταστροφή των καλαμώνων και όλων των μεγάλων δένδρων στην περιφέρεια της Λίμνης, το δάσος έγινε πολύτιμο για τα υδρόβια πουλιά που αναπαράγονται στην περιοχή, αφού ήταν πλέον η μόνη κατάλληλη τοποθεσία φωλιάσματος που απέμεινε.

    Το 1990, οι υδρολογικές συνθήκες στα 34,5 m προσέγγισαν αυτές που επικρατούσαν στο χαμηλότερο υψόμετρο που κάλυπτε το δάσος το 1980, οπότε θεωρήθηκε ότι η καταστροφή θα συνεχιζόταν μέχρι αυτό το υψόμετρο και μετά θα σταματούσε.

    Δυστυχώς, η συνεχιζόμενη ανύψωση της μέγιστης στάθμης μετά το 1991 επιτάχυνε την παρακμή του δάσους. Για δύο βδομάδες, στα τέλη Μαΐου με αρχές Ιουνίου 1995, όταν το νερό έφτασε τα 36,4 m, το βάθος στα χαμηλότερα σημεία του δάσους ήταν σχεδόν 4 m και μόνο οι κορυφές των ψηλότερων δένδρων ξεπρόβαλλαν πάνω από την επιφάνεια. Η ανάλυση δορυφορικών φωτογραφιών το 1994 έδειξε πως η έκταση του δάσους έχει μειωθεί ακόμα και πως έχουν σχηματιστεί πολλά μεγάλα ανοίγματα στα σημεία που τα δέντρα έχουν πεθάνει.

Το κλίμα της περιοχής. 

Το κλίμα της περιοχής είναι ενδιάμεσο μεταξύ μεσογειακού και ηπειρωτικού, με ζεστά καλοκαίρια και κρύους χειμώνες. Η μέγιστη διαφορά των μέσων μηνιαίων θερμοκρασιών μεταξύ εποχών ξεπερνά τους 20°C. Η θερμότερη περίοδος (Μάιος - Ιούνιος) είναι και ξηρότερη. Το ύψος βροχής κατά τη διάρκεια του έτους είναι μικρό, από 300 ως 500 mm. Το μέσο ύψος βροχής κοντά στην Κερκίνη φτάνει τα 463,5 mm. Οι βροχοπτώσεις πάνω από τη λίμνη είναι συνήθως ραγδαίες και σύντομες. Οι ξαφνικές καταιγίδες είναι συχνές κι οι πιο πολλοί ψαράδες έχουν να λένε για τις απότομες αλλαγές του καιρού και την προδοτική συμπεριφορά της λίμνης. Πάχνη και ομίχλη πέφτουν συχνά στην περιοχή από τον Οκτώβριο ως το Μάρτιο, τυλίγοντας τα πάντα σ' ένα χλωμό κουκούλι.

    Κατά μέσο όρο παρατηρούνται 48 ημέρες παγετού ετησίως, από το Νοέμβριο ως το Μάρτιο. Χιόνι πέφτει κυρίως τον Ιανουάριο και το Φεβρουάριο, το δε ύψος του μπορεί να φτάσει τα 40 cm. Κατά τη διάρκεια παρατεταμένων ψυχρών μετώπων με συνεχείς χαμηλές θερμοκρασίες, οι άκρες, η ακόμα και ολόκληρη η λίμνη πιθανόν να παγώσουν, όπως τον Ιανουάριο του 1992, οπότε τα περισσότερα πουλιά αναγκάστηκαν να μετακινηθούν.

  Το λιώσιμο του χιονιού και οι καθυστερημένες χιονοπτώσεις καθορίζουν την παροχή του Στρυμόνα και των χειμάρρων στα γύρω βουνά, κι ευθύνονται συνήθως για τις ξαφνικές ανοιξιάτικες πλημμύρες. 

Τα πουλιά της λίμνης. Περίπου 300 είδη πουλιών έχουν καταγραφεί στη λεκάνη της λίμνης και στα γύρω βουνά. Σχεδόν 140 είδη αναπαράγονται στην περιοχή, 171 είδη έχουν παρατηρηθεί κατά τη μετανάστευση και 134 είδη παραμένουν εκεί και το χειμώνα. Ο Καλαμοτριλιστής και ο Καλαμόκιρκος, δύο είδη που αναπαράγονται αποκλειστικά σε καλαμώνες, σταμάτησαν να φωλιάζουν στην Κερκίνη σχεδόν αμέσως μετά την εξαφάνιση των καλαμιών. Καθώς τα υγρολίβαδα σκεπάζονταν προοδευτικά από ολοένα και βαθύτερο νερό, οι Καλαμοκανάδες και τα Νεροχελίδονα σταμάτησαν επίσης να φωλιάζουν. Που και που, μοναχικά ζευγάρια Καλαμοκανάδων κατορθώνουν να βρουν κάποιες κατάλληλες τοποθεσίες για ν’ αναθρέψουν τους νεοσσούς τους.

    Ο αναπαραγόμενος πληθυσμός των Πρασινοκέφαλων παπιών, που χρειάζονται εκτεταμένα ρηχά βοσκοτόπια, έχει μειωθεί σοβαρά. Οι Κρυπτοτσικνιάδες, οι Χουλιαρομύτες  και οι Χαλκόκοτες τρέφονται κυρίως με ασπόνδυλα - και πολύ λιγότερο με ψάρια – χρειάζονται επομένως ρηχά, λασπώδη μέρη όπου μπορούν να βρουν τη λεία τους εύκολα. Και τα τρία είδη έχουν ελαττωθεί. Λιγότερα από 10 αναπαραγόμενα ζευγάρια Χαλκόκοτες απομένουν. Αρνητικά έχουν επηρεαστεί και οι Σταχτόχηνες επειδή φωλιάζουν πολύ νωρίς και το νερό, που ανεβαίνει αργότερα, καταστρέφει τις φωλιές τους. Το 1985 υπήρχαν 10 ζευγάρια, από τα οποία σήμερα έχουν απομείνει 3-5, χωρίς να υπάρχουν ενδείξεις επιτυχημένης αναπαραγωγής τα τελευταία χρόνια.

    Αντίθετα, οι σχεδόν αποκλειστικά ψαροφάγοι Λευκοτσικνιάδες Νυχτοκόρακες και Σταχτοτσικνιάδες έχουν ωφεληθεί εξαιρετικά από την αύξηση της βιομάζας των ψαριών και οι πληθυσμοί τους αυξήθηκαν πολύ μετά το 1982. Το ίδιο ισχύει και για τα καταδυτικά ψαροφάγα πουλιά, όπως τα Σκουφοβουτηχτάρια, τα Νανοβουτηχτάρια και οι Λαγόνες Οι Κορμοράνοι φώλιασαν για πρώτη φορά στην Κερκίνη το 1986 σε νεκρά δένδρα στην περιφέρεια του δάσους. Στη δεκαετία που ακολούθησε, ο πληθυσμός τους κυριολεκτικά εκτινάχτηκε σε περισσότερα από 1.800 ζευγάρια.

    Τα βαλτογλάρονα αύξησαν τους πληθυσμούς τους - ξεπερνώντας συνολικά τα 250 ζεύγη το 1990 - καθώς αναπτυσσόταν η συστάδα με τα Νούφαρα, αφού τα φύλλα τους παρείχαν πολύ καλύτερη στήριξη για τις φωλιές τους απ' ότι τα μικρότερα μακρόφυτα που φώλιαζαν προηγουμένως. Μικρές ομάδες από Ποταμογλάρονα, Καστανοκέφαλους Γλάρους και Ασημόγλαρους φωλιάζουν ευκαιριακά σε βολικά σημεία.Μερικά ζευγάρια Μαυροπελαργών φωλιάζουν στις δασωμένες λαγκαδιές του όρους Κερκίνη. Το καλοκαίρι ενήλικα και νεαρά παρατηρούνται συχνά να τρώνε στις λιμνούλες και τα ρηχά του ποταμού, στην κοίτη της Βυρώνιας, πάντα σε επιφυλακή, έτοιμα να πετάξουν με τη μικρότερη ενόχληση.

    Η τελευταία επιβεβαιωμένη επιτυχής αναπαραγωγή του θαλασσαετού καταγράφηκε το 1989. Από τότε το ζευγάρι - ένα από τα 4 που απομένουν στην Ελλάδα - το βλέπουμε τακτικά πάνω από τη λίμνη, στο δάσος και στην περιοχή της φωλιάς, όμως δεν έχει κατορθώσει να μεγαλώσει νεοσσούς. Το 1995 μόνο ένα ενήλικο πουλί εντοπίστηκε στην περιοχή. Οι Τσίφτηδες και 5-6 ζευγάρια Κραυγαετών φωλιάζουν σε κάποια σημεία, κυρίως στους πρόποδες της Κερκίνης και του Μαυροβουνίου και συχνά φαίνονται να πετούν πάνω από τις άκρες της λίμνης ψάχνοντας για θήραμα.

    Οι Πελαργοί φωλιάζουν σ' όλα τα χωριά γύρω απ' τη λίμνη. Χτίζουν τις μεγάλες, ακατάστατες φωλιές τους σε στύλους της ΔΕΗ και του ΟΤΕ, τρούλους εκκλησιών και σκεπές στάβλων. Η μεγαλύτερη συγκέντρωση, με περισσότερες από 30 φωλιές, βρίσκεται στο χωριό Κερκίνη. Υπάρχουν πάνω από 200 ζευγάρια στην ευρύτερη περιοχή. Είναι αξιοσημείωτο ότι φωλιάζουν σχεδόν αποκλειστικά σε κτίρια και στύλους.

    Ποταμοσφυριχτές, Μελισσοφάγοι, λιγοστές Χαλκοκουρούνες, Κουκουβάγιες και πολλά Κορακοειδή φωλιάζουν επίσης γύρω από τη λίμνη και το ποτάμι, κι ακόμα περισσότερα είδη στην ευρύτερη περιοχή.

    Παρά την ανθρώπινη επέμβαση, η λίμνη Κερκίνη παραμένει ο σημαντικότερος υγρότοπος της Ελλάδας. Είναι το μόνο μέρος στη χώρα όπου 12 είδη αναπαράγονται μαζί, σε μικτές αποικίες. Η Κερκίνη συντηρεί τη δεύτερη μεγαλύτερη αναπαραγόμενη αποικία Λαγγόνων στην νότια Ευρώπη μετά το δέλτα του Δούναβη. Επίσης είναι η σπουδαιότερη τοποθεσία τον Βαλκανίων για τις Χουλιαρομύτες και τις Χαλκόκοτες, είδη που έχουν ελαττωθεί σοβαρά σ' όλη την ήπειρό μας.

    Οι πάπιες επιφανείας γενικά επηρεάστηκαν αρνητικά από τις νέες συνθήκες. Οι Καπακλήδες και τα Σφυριχτάρια πρακτικά εξαφανίστηκαν από τη λίμνη για λίγα χρόνια αλλά επέστρεψαν στους προ του 1982 αριθμούς μέχρι το 1990. Οι πληθυσμοί της Χουλιαρόπαπιας και της Ψαλίδας αρχικά μειώθηκαν ελαφρά αλλά σύντομα ανέκαμψαν.

    Οι Πρασινοκέφαλες πάπιες και οι Σαρσέλλες, μειώθηκαν δραματικά μετά το 1988, από μέσο όρο 20.000 ατόμων για κάθε είδος, σε μέσο όρο μικρότερο από 5.000 πουλιά. Και τα δύο είδη προτιμούν να βόσκουν σε βάθος 15-25 εκατοστών και επηρεάστηκαν από την εξάλειψη των περιοχών με πολύ ρηχά νερά. Οι αριθμοί τους άρχισαν ξανά να αυξάνονται μετά το 1992. Οι Ασπρομετωπόχηνες και οι Βάρβαρες, παρουσίασαν παρόμοια εξέλιξη καθυστερημένης μείωσης μέχρι το 1991-1992 και επανόδου στους προηγούμενους αριθμούς τους.

    Μέχρι το 1992 οι συνολικοί χειμωνιάτικοι πληθυσμοί των χηνοπαπιών δεν ξεπερνούσαν τις 30.000-40.000 πουλιά. Μετά το 1992, η στάθμη του νερού το χειμώνα αυξήθηκε, σε +32 μ το 1993 και σχεδόν +33 μ το 1994. Αντίστοιχα μεγάλωσε η έκταση των ρηχών νερών και τεράστια κοπάδια άρχισαν να συγκεντρώνονται στις ρηχές, ξεπερνώντας τις 80.000 πουλιά. Το 1993 και το 1994 ξεχειμώνιασαν στην Κερκίνη περισσότερες από 2.000 Ασπρομετωπόχηνες, που πετούσαν σε τεράστιους σφηνοειδείς σχηματισμούς απ' τα ρηχά κοντά στο δάσος προς τα λιβάδια απέναντι από το Μανδράκι. Μαζί τους παρατηρήθηκαν και λίγες Νανόχηνες και Χωραφόχηνες.

     Οι καταδυτικές πάπιες, όπως τα Σβουρδούλια και τα βουτηχτάρια αυξήθηκαν σημαντικά, όπως και οι Φαλαρίδες οι σημερινοί πληθυσμοί των τελευταίων ανέβηκαν, από το μέσο όρο των 500 πουλιών σε περισσότερα από 4.500 άτομα μετά το 1982.

    Τα ψαροφάγα είδη ευνοήθηκαν από το σχηματισμό της πελαγικής ζώνης. Περίπου 3.000-4.000 Κορμοράνοι και ανάλογος αριθμός από Λαγγόνες ξεχειμωνιάζουν τώρα γύρω από τη λίμνη, που επίσης είναι ένα από τα σημαντικότερα μέρη ξεχειμωνιάσματος στην ανατολική Ευρώπη για τους Αργυροτσικνιάδες. Μέχρι το 1982 μαζεύονταν εκεί περίπου 500-1.000 άτομα που αποτελούσαν το 40-50% του συνολικού πληθυσμού του Ευρωπαϊκού υποείδους. Τα τελευταία χρόνια οι αριθμοί τους έχουν μειωθεί και φτάνουν τα 200-300 άτομα.

    Οι Κύκνοι, είναι συνηθισμένοι χειμερινοί επισκέπτες σε μικρούς αριθμούς· έχουν αναφερθεί και Αγριόκυκνοι. Οι Νανόκυκνοι, ταξιδιώτες απ' την Αρκτική, από τα σπανιότερα είδη που επισκέπτονται τη νότια Ευρώπη, εμφανίζονται στη λίμνη κάθε χρόνο μετά το 1992.

     Οι τεράστιοι αριθμοί των υδρόβιων πουλιών προσελκύουν πολυάριθμα αρπακτικά το χειμώνα, κυρίως ανώριμα άτομα. Οι Στικταετοί είναι τακτικοί επισκέπτες - έχουν αναφερθεί μέχρι 12 μαζί – και κουρνιάζουν σε γυμνά κλαδιά στο δάσος. Εμφανίζονται επίσης θαλασσαετοί, που συχνά κυνηγούν πάνω από τις ρηχές, τρομοκρατώντας τις πάπιες και τις χήνες ή διαγράφουν τεμπέλικα κύκλους πάνω απ' τις παρυφές της λίμνης. Βασιλαετοί, Πετρίτες, Νανογέρακα λίγοι Βαλτόκιρκοι και ευκαιριακά, κάποιος Χρυσογέρακας και Μπούφοι εμφανίζονται γύρο απ' το δάσος. Οι Γερακίνες μαζεύονται σε μεγάλους αριθμούς και πρόσφατα ένας ή δύο Κραυγαετοί έχουν αρχίσει να μένουν εκεί το χειμώνα.

   Η Κερκίνη είναι επίσης η σπουδαιότερη περιοχή ξεχειμωνιάσματος στην Ευρώπη για τους Αργυροπελεκάνους. Είχαν καταγραφεί περισσότερα από 600 άτομα, μαζί με μικρότερους αριθμούς από Ροδοπελεκάνους μέχρι το 1990. Από τότε οι αριθμοί αυτοί έχουν αυξηθεί και τα πουλιά που δεν αναπαράγονται μένουν στην λίμνη πέρα απ' το χειμώνα, μέχρι αργά την άνοιξη, ίσως και όλο το καλοκαίρι επωφελούμενα από την αφθονία των ψαριών.

     Το λεκανοπέδιο του Στρυμόνα πρέπει να ήταν ζωτικό σημείο για τη μετανάστευση των πελεκάνων απ' τους αρχαίους χρόνους, μια και ο Αριστοτέλης αναφέρει πως ".... οι πελεκάνοι μεταναστεύουν, και πετούν απ' το Στρυμόνα προς τον Ίστρον (Δούναβης) όπου αναπαράγονται. Αναχωρούν σ' ένα κοπάδι, κι αυτοί που είναι μπροστά περιμένουν τους πίσω, επειδή, μόλις περάσουν τα βουνά, αυτοί που είναι πίσω γίνονται αθέατοι για τους μπροστά …".

    Τα ψάρια της λίμνης. Το ψάρεμα στην λίμνη Κερκίνη αναφερόταν ως πλούσιο ήδη από τους αρχαίους χρόνους. Οι ντόπιοι ψαράδες μιλούν ακόμα και σήμερα για Γουλιανούς με μήκος ένα ή και δύο μέτρα και βάρος πάνω από 100 κιλά, που πιάνονταν συχνά στη λίμνη μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του 1970. Ως εκείνη την εποχή, οι κάτοικοι των κοντινών χωριών ψάρευαν στο Στρυμόνα κρατώντας ψάθινα καλάθια και περπατώντας μέσα στο ποτάμι αντίθετα στο ρεύμα, σαν τους αρχαίους κατοίκους της λίμνης Πρασσιάδας.  Έχουν καταγραφεί περισσότερα από 30 είδη ψαριών στο ευρύτερο σύστημα Στρυμόνα / Κερκίνης. Το Σίρκο και το Τυλινάρι είναι ενδημικά υποείδη. Η Τούρνα εξαφανίστηκε από τη λίμνη στη δεκαετία του 1940. Μετά το 1983 οι Γουλιανοί απουσιάζουν σχεδόν τελείως από τις ψαριές της λίμνης και πιάνονται μόνο στο ποτάμι, χαμηλότερα από το φράγμα. Τα Χέλια έχουν επίσης αποκλειστεί από τη λίμνη, εξ αιτίας του νέου φράγματος που τα εμποδίζει να την πλησιάσουν, και τώρα πιάνονται ευκαιριακά μόνο στο Στρυμόνα.

    Μετά το 1988-1989, παρατηρήθηκε μεγάλη ελάττωση των Γριβαδιών η οποία αποδίδεται κυρίως στην υπεραλίευση. Πάντως, μια και το Γριβάδι είναι είδος που γεννά σε ρηχά νερά με πυκνή βλάστηση, είναι πιθανόν να έχει επηρεαστεί από την ελάττωση των ρηχών περιοχών και της υδρόβιας βλάστησης. Ταυτόχρονα με τη μείωση της αλιευτικής παραγωγής των Γριβαδιών, παρατηρήθηκε μια ανάλογη αύξηση της παραγωγής ειδών με χαμηλότερη εμπορική αξία.

    Όλες οι ενδείξεις φανερώνουν μια συνεχή μείωση των σημαντικών εμπορικά ειδών με ταυτόχρονη αύξηση των μη εμπορεύσιμων ειδών, που απειλεί σοβαρά το μέλλον της επαγγελματικής αλιείας στη λίμνη Κερκίνη.

Τα θηλαστικά της περιοχής. 

Πολύ λίγες πληροφορίες υπάρχουν για τα θηλαστικά της περιοχής και η κατάσταση ολοκλήρων ταξινομικών οικογενειών παραμένει αδιευκρίνιστη. Οι Αλεπούδες είναι το κοινότερο σαρκοφάγο είδος και φωλιάζουν ανάμεσα στην πυκνή, χαμηλή βλάστηση σε πολλά σημεία γύρω από την λίμνη. Αγριόγατες εμφανίζονται συχνά, ιδιαίτερα τη νύχτα και σε αρκετά μέρη παρατηρούνται ίχνη και σημάδια από Βίδρες, αν και οι ίδιες είναι εξαιρετικά δύσκολο να εντοπιστούν. Βίδρες συναντώνται πολλά από τα ρέματα και τους χείμαρρους στα βουνά, υπάρχουν όμως ενδείξεις πως ο πληθυσμός τους μειώνεται. Στα γύρω βουνά υπάρχουν επίσης Ζαρκάδια  και Αγριογούρουνα ενώ καμιά φορά το χειμώνα εμφανίζονται και Λύκοι οι οποίοι σπάνια κατεβαίνουν στην λίμνη.

Τα Τσακάλια, που ήταν κάποτε άφθονα στα παραποτάμια δάση εξαφανίστηκαν μετά τα τέλη της δεκαετίας του 1980 όταν χάθηκαν οι καλαμώνες και κόπηκαν τα δάση.  

 

 

Τα ερπετά της περιοχής. 

    Η ερπετοπανίδα της λίμνης Κέρινης έχει μελετηθεί ελάχιστα, όμως οι διαθέσιμες πληροφορίες δείχνουν αξιόλογη ποικιλία ειδών. Στην περιφέρεια της λίμνης και στα γύρω βουνά έχουν καταγραφεί 14 είδη ερπετών, ενώ 4 ακόμα συναντώνται στην ευρύτερη περιοχή. Υπάρχουν επίσης ανεξακρίβωτες πληροφορίες για 8 ακόμα είδη. Επτά είδη αμφιβίων κατοικούν στη λεκάνη της λίμνης και άλλα τρία στην ορεινή ζώνη.

    Οι πληθυσμοί των Νερόφιδων στη λίμνη ήταν τεράστιοι μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1980, κατόπιν όμως άρχισαν να μειώνονται. Σήμερα συναντώνται λιγότερο συχνά. Συνήθως τριγυρίζουν στις συστάδες των νούφαρων ή λιάζονται στα βράχια των αναχωμάτων, πολύ σπάνια σε μεγάλες ομάδες. Η πλούσια υδρόβια βλάστηση και τα ψηλά επίπεδα του νερού ευνόησαν τους Αιμνοβάτραχους - που είναι σίγουρα το αφθονότερο είδος - και τους Πηδοβάτραχους που συναντώνται στο παρόχθιο δάσος, σε αρδευτικά κανάλια, αποχετευτικές τάφρους και σε κάθε υγρό μέρος στα καλλιεργημένα χωράφια και στις χαμηλότερες βουνοπλαγιές. Οι Πρασινόσαυρες, οι Δενδροβάτραχοι, οι Βαλτοχελώνες και οι Ποταμοχελώνες βρίσκονται παντού στην περιοχή και παρατηρούνται συχνά.

   

    Ο πολλαπλός ρόλος της Κερκίνης. Η Λίμνη Κερκίνη είναι ένα πολύτιμο οικοσύστημα με πλήθος αξιών. Οι κυριότερες είναι:

* Αντιπλημμυρική: Διαδραματίζει καίριο αντιπλημμυρικό ρόλο συγκρατώντας τα νερά του Στρυμόνα και αποτρέποντας τον κίνδυνο πλημμύρας στο χαμηλότερο τμήμα της πεδιάδας των Σερρών.

* Αρδευτική: Παρέχει νερό για άρδευση σε μεγάλο μέρος του νομού Σερρών, ο οποίος έχει έντονο γεωργικό χαρακτήρα και είναι από τους πιο παραγωγικούς της χώρας.

* Αλιευτική: Είναι από τις πλουσιότερες σε ψάρια λίμνες στην Ελλάδα και αρκετοί από τους κατοίκους των παραλίμνιων κοινοτήτων ασχολούνται με το ψάρεμα.

* Βιοποικιλότητας: Η ύπαρξη της λίμνης και της υγροτοπικής βλάστησης προσφέρει τροφή και καταφύγιο σε πολλά είδη της άγριας ζωής. Για το λόγο αυτό εντάχθηκε στον Κατάλογο Υγροτόπων Διεθνούς Σημασίας (Ραμσάρ) και προστατεύεται από άλλες διεθνείς συνθήκες.

* Εκπαιδευτική: Προσφέρεται για την άσκηση περιβαλλοντικής εκπαίδευσης τόσο για τους μαθητές του Ν.Σερρών όσο και για μαθητές από την υπόλοιπη Ελλάδα ή και από όλον τον κόσμο.

* Αναψυχής: Μπορεί να προσφέρει στον επισκέπτη ξεκούραση και γαλήνη και να αποτελέσει πόλο ανάπτυξης ήπιων οικολογικών τουριστικών δραστηριοτήτων, συνεισφέροντας έτσι και στην ενίσχυση του εισοδήματος των κατοίκων.

* Επιστημονική: Αποτελεί σπουδαίο πεδίο επιστημονικής έρευνας για τους υγρότοπους, τη διαχείριση τους και τις ανθρωπογενείς επιδράσεις πάνω στις λειτουργίες τους, εξαιτίας της ποικιλότητας του βιολογικού της πλούτου και των δραστηριοτήτων που αναπτύσσονται στην περιοχή.

 

 

 

Το πρόβλημα του νερού. 

 

 

Τα κυριότερα προβλήματα του υγρότοπου, σχετίζονται με τις χρήσεις του νερού. Η προστασία της Λίμνης Κερκίνης εξαρτάται άμεσα από τη συνετή χρήση του νερού, ώστε να διασφαλίζονται στο μέγιστο δυνατό βαθμό όλες οι λειτουργίες και οι αξίες του υγρότοπου. Η μονοδιάστατη θεώρηση της Κερκίνης ως απλού ταμιευτήρα νερού, που υπάρχει μόνο για να ικανοποιεί τις αρδευτικές ανάγκες, είναι ασφαλώς ξεπερασμένη. Το ίδιο ισχύει και για την άποψη της "απόλυτης προστασίας" της λίμνης που δεν λαμβάνει υπόψη τις κοινωνικές και οικονομικές ανάγκες των κατοίκων.

Ανάλογα με την παροχή του ποταμού και το άνοιγμα και κλείσιμο των θυροφραγμών, παρατηρείται ισχυρή αυξομείωση της στάθμης του νερού που φτάνει τα 5,5 μέτρα. Αντίστοιχη είναι και η αυξομείωση της έκτασης της λίμνης που κυμαίνεται από 55.000 έως 75.000 στρέμματα περίπου. Η στάθμη της λίμνης από τον Ιανουάριο υψώνεται και φθάνει στο μέγιστο ύψος της τον Μάιο, προκειμένου να αποταμιευθούν ικανές ποσότητες νερού για την άρδευση των χωραφιών κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού.    

Τα φερτά υλικά, που εξακολουθούν να εισρέουν στη λίμνη, μειώνουν συνεχώς τη χωρητικότητα της. Επιπλέον, η μέτρια κατάσταση των αρδευτικών δικτύων προκαλεί μεγάλες απώλειες νερού. `Έτσι , αν θέλουμε να εξακολουθήσουμε να ικανοποιούμε τις ίδιες ανάγκες άρδευσης, οδηγούμαστε σε συνεχή κατ' έτος άνοδο της στάθμης των νερών. `Όμως, η άνοδος της στάθμης επιδρά αρνητικά στα οικοσυστήματα της λίμνης, περιορίζοντας ή εξαφανίζοντας τις ρηχές περιοχές και τα λασποτόπια, που είναι απαραίτητοι χώροι για τροφοληψία, αναπαραγωγή και φώλιασμα πολλών πουλιών, αμφιβίων και ψαριών. Επίσης η υψηλή στάθμη, όπως είναι φυσικό, προκαλεί σοβαρά προβλήματα στους παραλίμνιους οικισμούς που βρίσκονται χαμηλότερα από την επιφάνεια της λίμνης, αυξάνοντας τον κίνδυνο πλημμύρας από την υπερχείλιση και από την ανύψωση της υπόγειας στάθμης του νερού.

    Το πρόβλημα επιτείνεται από το γεγονός ότι το νερό δεν μπορεί να διαφύγει έγκαιρα από τη λίμνη με το άνοιγμα των θυρών του φράγματος, καθώς οι διαστάσεις της κοίτης του Στρυμόνα κάτω από την Κερκίνη μπορούν να δεχθούν μόνο μικρές ποσότητες νερού. Μεγαλύτερες ποσότητες θα επιφέρουν πλημμύρα στις χαμηλότερες από το φράγμα περιοχές (περιοχή Αχινού κ.λ.π.). Η προσπάθεια ώστε η ποσότητα των νερών που εξέρχονται από τη λίμνη να είναι τόση όση μπορεί να παροχετεύσει η υπάρχουσα κοίτη, έχει συνέπεια να παραμένει για κάποια χρονικά διαστήματα μέσα στη λίμνη νερό περισσότερο από το απαιτούμενο για άρδευση. Κατ' επέκταση, η στάθμη της λίμνης ανέρχεται, μερικές φορές πάνω από την ανώτατη στάθμη άρδευσης.

    Οι προσπάθειες για εξοικονόμηση νερού με τη συγκράτηση των φερτών υλικών, με την ανακατασκευή, ολοκλήρωση και βελτίωση των αρδευτικών δικτύων, με την ανακύκλωση νερού και με την εφαρμογή νέων τεχνικών άρδευσης (π.χ. καλύτερη ισοπέδωση χωραφιών) θα βελτιώσουν την αρδευτική αποδοτικότητα, χωρίς να υπάρχει ανάγκη για υψηλή στάθμη των νερών της λίμνης. Παράλληλα, με τις σωστές υποδείξεις των αρμόδιων υπηρεσιών, οι αγρότες πρέπει να ενημερωθούν και να ενθαρρυνθούν για τη σωστή χρήση του αρδευτικού νερού. Μέσα από συντονισμένες προσπάθειες διαχείρισης και με τη συνεργασία των αρμόδιων υπηρεσιών και οργανισμών είναι δυνατόν να ικανοποιούνται όλες οι ανάγκες σε νερό και η λίμνη να εξακολουθεί να επιτελεί τον πολλαπλό της ρόλο. Οι σχεδιαζόμενες ενέργειες πρέπει να λαμβάνουν υπόψη και την οικολογική αξία της Κερκίνης. Η επικείμενη ανύψωση των αναχωμάτων είναι πιθανόν να αποβεί καταστροφική για τη λίμνη, καθώς δε διασφαλίζει τη μη άνοδο των νερών μέχρι το ύψος των νέων αναχωμάτων. Ενδεχόμενη άνοδος της στάθμης του νερού θα έχει ως άμεση συνέπεια την καταστροφή του σπάνιου παραποτάμιου δάσους, που αποτελεί το σημαντικότερο τόπο αναπαραγωγής και τροφοληψίας της άγριας πανίδας, ενώ θα συντελέσει στην ουσιαστική υποβάθμιση όλων των γνωρισμάτων που κάνουν σήμερα την Κερκίνη να ξεχωρίζει ως περιοχή παγκόσμιου ενδιαφέροντος και ιδιαίτερης φυσικής ομορφιάς.

Άλλες απειλές που δέχεται η λίμνη. Εκτός από τα προβλήματα που προκαλούνται από την έλλειψη συνολικής διαχείρισης του νερού, η Λίμνη Κερκίνη κινδυνεύει να χάσει πολλά από τα γνωρίσματα της εξαιτίας και άλλων απειλών. Κυριότερες θεωρούνται:

*  Ο μεγάλος όγκος των φερτών υλών, που μεταφέρει ο Στρυμόνας, κατακάθεται στη λίμνη προσχώνοντας την με περίπου 1.000.000 κυβικά μέτρα ετησίως, μειώνοντας τη χωρητικότητα της σε νερό και επιδρώντας αρνητικά στις λειτουργίες του υγροτόπου.

*  Η ρύπανση του Στρυμόνα και της λίμνης δεν είναι ακόμη ιδιαίτερα μεγάλη, αλλά πιθανόν να αποτελέσει μεγάλο πρόβλημα στα επόμενα χρόνια.

* Οι αλόγιστες και παράνομες δραστηριότητες απειλούν να μεταβάλουν πολλά από τα δομικά γνωρίσματα του υγροτόπου. Τέτοιες δραστηριότητες είναι οι λαθροϋλοτομίες, η παράνομη αλιεία ιδίως κατά την περίοδο αναπαραγωγής των ψαριών και η χρήση απαγορευμένων αλιευτικών μέσων, το παράνομο κυνήγι, η άναρχη απόθεση σκουπιδιών και μπαζών.

 *  Οι ανεξέλεγκτες επισκέψεις κοντά στις αποικίες πουλιών προκαλούν ενόχληση, με αρνητικές συνέπειες στην βιωσιμότητα των πουλιών (εγκατάλειψη νεοσσών, καταστροφή αβγών κ.λπ.).     Η τελευταία ανύψωση των αναχωμάτων και η κατασκευή μεγαλύτερου φράγματος το 1982, σε συνδυασμό με τους τρόπους αλιείας, είχαν ως αποτέλεσμα να υπάρχει σαφής τάση ελάττωσης των κυριότερων εμπορικών ειδών και αύξησης των μη εμπορεύσιμων ψαριών, γεγονός που απειλεί σοβαρά το επαγγελματικό μέλλον των ψαράδων.

 

 

 

Επίλογος. Η Κερκίνη ξεχωρίζει γιατί:

 

 

* Είναι από τους πλουσιότερους υγροτόπους της Ελλάδας από ορνιθολογική άποψη, με περισσότερα από 300 είδη πουλιών.

* Εδώ βρίσκονται οι σημαντικότερες αποικίες της Νότιας Βαλκανικής από ερωδιούς (Αργυροτσικνιάδες, Σταχτοτσικνιάδες, Πορφυροτσικνιάδες, Νυχτοκόρακες), Κορμοράνους, Χουλιαρομύτες και Χαλκόκοτες.

* Είναι η πιο σημαντική περιοχή διαχείμασης και μετανάστευσης του Αργυροπελεκάνου σε όλη την Ευρώπη.

* Έχει τη μεγαλύτερη σε έκταση υδάτινη περιοχή της Ελλάδας που καλύπτεται από νούφαρα.

*  Γύρω από τη λίμνη ζει ο μεγαλύτερος αριθμός βουβαλιών της Ελλάδας (500 περίπου).

* Η αρμονική συνύπαρξη ψαράδων και πελεκάνων και η χειμερινή εικόνα των ψαράδων που ταΐζουν τα μεγαλοπρεπή αυτά πουλιά, δεν συναντάται αλλού στην Ελλάδα.

* Στον ακριτικό νομό των Σερρών υπάρχει ένας από τους μεγαλύτερους θησαυρούς της Ελλάδας. Ας τον διαφυλάξουμε…

 Είναι και πρέπει να μείνει για πάντα δικός μας θησαυρός!!!

 

 

Ανάπτυξη συγκεκριμένων εκπαιδευτικών εργαλείων

 Τίτλος: Έρανος (με τη μορφή λαχειοφόρου αγοράς) για τη διάσωση της λίμνης Κερκίνης.   

Διδακτικοί στόχοι / αποτελέσματα:  

* Τα παιδιά θα αναλάβουν την ευθύνη να φέρουν εις πέρας μια σημαντική αποστολή που θα τους ανατεθεί και αυτό θα επιδράσει θετικά στο χαρακτήρα τους, με την έννοια ότι μαθαίνουν και γίνονται υπεύθυνα.  

*  Οι μαθητές μας θα γίνουν ενεργά μέλη σε μια προσπάθεια για την προστασία του περιβάλλοντος κατανοώντας έτσι τη σημασία που έχει για μας το περιβάλλον. 

* Άλλος ένας τρόπος με τον οποίο το σχολείο θα βοηθήσει στην δημιουργία ενεργών πολιτών, αφού τα παιδιά θα λάβουν το στοιχείο ότι πρέπει να νοιαζόμαστε για το περιβάλλον.   

Σύντομη περιγραφή της μεθόδου:  

Θα έρθουμε σε επαφή με το WWF (World Wide Fund for Nature) και θα τους ενημερώσουμε για το πρόγραμμά μας αφού θα χρειαστούμε αρκετές φορές τη βοήθεια τους. Ο λόγος που επελέγη το WWF είναι ότι η συγκεκριμένη περιβαλλοντική οργάνωση, ασχολείται αποκλειστικά με τη διάσωση των απειλούμενων ειδών της πανίδας. Θα τους γνωστοποιήσουμε λοιπόν την απόφασή μας να πραγματοποιήσουμε έρανο με σκοπό να διαδέσουμε τα χρήματα που θα λάβουμε, στο πρόγραμμα της διάσωσης της λίμνης Κερκίνης. Τέλος θα τους ζητήσουμε να μας δωρίσουν μια ετήσια συνδρομή στο ταμείο τους ώστε ο νικητής της λαχειοφόρου αγοράς να λαμβάνει τακτικά, δωρεάν ενημερωτικά φυλλάδια που θα τον πληροφορούν για τη δράση του WWF. 

 

 

Τίτλος: Συμπλήρωση ερωτηματολόγιων

Διδακτικοί στόχοι / αποτελέσματα: 

* Τα παιδιά να αναπτύξουν την τεχνική της κρίσεως αφού θα πρέπει να βρουν τις σωστές ερωτήσεις που θα τους δώσουν τις επιθυμητές απαντήσεις.

* Θα διδαχτούν να δουλεύουν με στατιστικά στοιχεία που η κοινωνία μας τα χρησιμοποιεί κατά κόρων σε όλες σχεδόν τις επιστήμες.

Σύντομη περιγραφή της μεθόδου    

Οι μαθητές θα συντάξουν ένα ερωτηματολόγιο περιεκτικό, με μονολεκτικές ή σύντομες απαντήσεις. Τα αποτελέσματα του ερωτηματολογίου θα μας δώσουν ένα ενδεικτικό ποσοστό των ανθρώπων που γνωρίσουν τη λίμνη και την ιδιομορφία της. Σίγουρα το δείγμα και τα αποτελέσματα δεν θα αντιπροσωπεύουν όλο τον πληθυσμό της χώρας μας, αλλά θα μπορούσε να γίνει με τέτοιο τρόπο ώστε να ερωτηθούν μόνο πολίτες του δήμου μας. Με αυτό τον τρόπο θα μπορέσουμε να μάθουμε πόσοι συμπολίτες μας έχουν ακούσει τη λίμνη Κερκίνη.    Η συμπλήρωση των ερωτηματολογίων θα πραγματοποιηθεί εκτός σχολικών ωρών. Παιδιά θα μπορούσαν να σταματάνε ανθρώπους σε τράπεζες, εμπορικά καταστήματα αλλά και σε χώρους των μέσων μαζικής μεταφοράς. Ως «αντάλλαγμα»  για την πολύτιμη προσφορά του κάθε ενδιαφερόμενου θα του προσφέρουμε δωρεάν ένα ενημερωτικό φυλλάδιο που θα τον ενημερώνει περιληπτικά για το πρόγραμμά μας αλλά και θα του δίνει και μερικές πληροφορίες γι’ αυτό το στολίδι της χώρας μας. 

Παράδειγμα ερωτηματολογίου  

 

Γνωρίζετε τη λίμνη Κερκίνη;	Ναι	Όχι
Ξέρετε τη γεωγραφική τοποθεσία της;	Ναι	Όχι
Αν ναι, πως πληροφορηθήκατε γι’ αυτήν;	ΜΜΕ	Φίλοι
Κατάγεστε από τη Μακεδονία	Άλλο	…………………………………
Έχετε επισκεφτεί τη Λίμνη Κερκίνη;	Ναι	Όχι
Σας φάνηκε ενδιαφέρουσα τοποθεσία;	Ναι	Όχι
Τι σας άρεσε πιο πολύ στη λίμνη και στην περιοχή;	…………………………………………………………………………
Θα προτείνατε σε φίλους να την επισκεφτούν;	Ναι	Όχι
Αν ναι, γιατί;	…………………………………………………………………………
Αν όχι, γιατί;	…………………………………………………………………………

         

 

Τίτλος: ημερίδα σε χώρο του σχολείου με θέμα τη λίμνη Κερκίνη και τα εκατοντάδες είδη πουλιών που φιλοξενεί. 

Διδακτικοί στόχοι:          

Τα παιδιά θα ακούσουν τους ειδικούς του θέματος μας.·    

Θα γνωρίσουν πολλά που δεν μπορούν να βρουν σε καμιά βιβλιογραφία.·            

Τα παιδιά θα συγκεντρώσουν επιπλέον πληροφορίες και έτσι θα βελτιώσουν την εργασία τους.

Υλοποίηση άλλων στόχων    

Την ημερίδα θα μπορούσαν να την παρακολουθήσουν πολίτες του δήμου. Έτσι θα ενημερωνόντουσαν για τη λίμνη Κερκίνη και ίσως ενδιαφερόντουσαν να βοηθήσουν σε κάποιο πρόγραμμα περιβαλλοντικής οργάνωσης, για τη διάσωση αυτού του ελληνικού πλούτου.

Σύντομη περιγραφή της μεθόδου    

Άνθρωποι περιβαλλοντικών οργανώσεων θα μας παρουσιάσουν μια ολοκληρωμένη εικόνα της λίμνης. Τις απειλές που δέχεται από τον άνθρωπο αλλά και τις επιπτώσεις που έχει γι’ αυτήν μια κακοκαιρία ή μια ξηρασία. Επιπλέον θα μπορούσαν να έχουν φέρει μαζί τους ενημερωτικά φυλλάδια, εικόνες ή ακόμα και οπτικοακουστικό υλικό έτσι ώστε να έχουμε μια πληρέστερη άποψη για τη λίμνη.  

 

Τίτλος: Διαγωνισμός φωτογραφίας με θέμα τη λίμνη Κερκίνη.

Αποτελέσματα:

Με τις φωτογραφίες που θα συλλέξουν τα παιδιά θα μπορούσαμε να διακοσμήσουμε το σχολείο. 

Οι χώροι του σχολείου θα γίνουν πιο όμορφοι και συγχρόνως θα γίνουν επιμορφωτικοί αφού οι μαθητές θα βλέπουν καθημερινά την ομορφιά της φύσης και θα γνωρίζουν τη σημαντικότητα αυτού του σπάνιου υδροβιότοπου της χώρας μας.   

Σύντομη περιγραφή της μεθόδου:    

Θα διακηρύξουμε ένα διαγωνισμό φωτογραφίας που θα παιδιά θα καλούνται να συγκεντρώσουν όσες πιο πολλές, πιο καθαρές και πιο όμορφες φωτογραφίες από τη λίμνη Κερκίνη. Όλες οι φωτογραφίες που θα συγκεντρώσουν τα παιδιά, θα τοιχοκολληθούν στους χώρους του σχολείου. Το παιδί που θα συγκεντρώσει τις περισσότερες φωτογραφίες θα μπορούσε να βραβευτεί. Το έπαθλο θα μπορούσε να ήταν ίδιο με αυτό που προανέφερα στη μέθοδο της λαχειοφόρου αγοράς. (μια ετήσια συνδρομή σε μια περιβαλλοντική οργάνωση με τακτή δωρεάν παραλαβή ενημερωτικών φυλλαδίων με τη δράση της οργάνωσης). 

Διάδοση των αποτελεσμάτων

 *  Τα αποτελέσματα του προγράμματος θα μπορούσαν να δημοσιοποιηθούν στην τοπική εφημερίδα του δήμου. Με αυτόν τον τρόπο, πολίτες που δεν είχαν ενημερωθεί για το πρόγραμμά μας θα μπορούσαν να πληροφορηθούν.

* Το διαδίκτυο θα ήταν μια πολύ καλή λύση ώστε το πρόγραμμά μας να διαδοθεί στο ευρύτερο κοινό.

* Τέλος, στην ημερίδα που θα οργανώσουμε θα μπορούσε να παρουσιαστεί η δουλεία μας καθώς και ο διαγωνισμός φωτογραφίας.

*  Οι περιβαλλοντικές οργανώσεις με τις οποίες συνεργαστήκαμε για την υλοποίηση του προγράμματος, θα μπορούσαν να παραπέμπουν τους ενδιαφερόμενους για το θέμα, στην εργασία μας ώστε να ενημερώνονται για ότι επιθυμούν με ότι έχει σχέση με τη λίμνη Κερκίνη.

Αξιολόγηση μαθητών

  Η αξιολόγηση των μαθητών θα γίνει με βάση τη συμμετοχή τους στο όλο πρόγραμμα. Κατά πόσο λοιπόν ενδιαφέρεται, βρίσκει φωτογραφίες-πληροφορίες και οτιδήποτε γενικότερα έχει σχέση με το πρόγραμμα, θα επηρεάσει καταλυτικά την αξιολόγηση του μαθητή. 

Προσαρμογή εργασίας:

Αθανασιάδης Αθανάσιος

athanasiadi@sch.gr